Lekcja 47 – Konformizm po polsku
Pojęcie „konformizm” oznacza uleganie wpływom, podporządkowanie się wartościom, poglądom, normom czy zasadom, które obowiązują w danej grupie społecznej. W psychologii społecznej to zmiana zachowania wskutek rzeczywistego bądź wyobrażonego wpływu innych ludzi.
Filmy
Szkoła podstawowa, reż.: Tomasz Zygadło (1971) (stały dostęp: na platformie 35mm.online)
Trzeba zabić tę miłość, reż.: Janusz Morgenstern (1972) (film dla widzów dorosłych, dostęp na platformie 35mm.online po zalogowaniu)
Żółw, reż.: Andrzej Kotkowski (1973) (emisja na Ninatece 7-21 maja 2024)
Sceny do analizy
Szkoła podstawowa, reż.: Tomasz Zygadło (1971)
Trzeba zabić tę miłość, reż.: Janusz Morgenstern (1972)
Żółw, reż.: Andrzej Kotkowski (1973)
Opracowanie: dr Anna Taszycka
Temat „Konformizm po polsku” proponuje spojrzenie na zagadnienie konformizmu w Polsce w latach 70., widzianej oczami ówczesnych reżyserów, tuż przed narodzinami kina moralnego niepokoju. Dlaczego akurat wtedy? Pierwsza połowa lat 70. to czas względnego dobrobytu i stabilizacji gospodarczej w Polsce pod rządami Gierka; dopiero kilka lat później nastąpił kryzys, ekonomiczny i społeczny. Natomiast dylemat „być czy mieć” stał się jednym z najważniejszych tematów dla polskich reżyserów właśnie w latach 70. Film Janusza Morgensterna Trzeba zabić tę miłość to utwór wyprzedzający o kilka lat nurt kina moralnego niepokoju. Jego bohaterowie to młodzi idealiści, ukazani w przełomowym momencie swojego życia: w chwili wchodzenia w dorosłość. Magda i Andrzej nie dostali się na studia i muszą dokonać wyboru dotyczącego przyszłości. Chociaż początkowo oboje bronią wyznawanych wartości, ich drogi rozchodzą się i pozbywając się złudzeń dorastają, choć każde z nich idzie w inną stronę. Film Andrzeja Kotkowskiego Żółw to opowieść w pewien sposób broniąca konformizmu. Główny bohater, mężczyzna w średnim wieku, prowadzi spokojne, ustabilizowane życie, do momentu, kiedy przypadkowo z balkonu spada żółw jego syna. Zwierzątko traci życie, a wokół postaci powoli gęstnieje atmosfera osaczenia: zwraca się przeciwko niemu coraz więcej osób; w końcu zupełnie osamotniony i przytłoczony poczuciem winy mężczyzna zgłasza się na milicję. Zestaw uzupełnia dokument Tomasza Zygadły Szkoła podstawowa. Reżyserowi udało się tu w ciągu zaledwie kilkunastu minut obnażyć mechanizmy prowadzące do wykształcenia postaw konformistycznych. Problematyka poruszana w powyższych filmach nie odnosi się jedynie do realiów ówczesnej Polski, ma charakter uniwersalny. Chociaż zmieniła się otaczająca nas rzeczywistość, dylemat „być czy mieć” nadal pozostaje wyjątkowo aktualny, a postawa konformistyczna zawsze będzie jednym ze sposobów funkcjonowania w społeczeństwie.
Scenariusze lekcji
1. W pułapce samooskarżenia interpretacja opowiadania Antoniego Czechowa „Śmierć Urzędnika” i filmu „Żółw” w reż. Andrzeja Kotkowskiego
2. O miłości przez konformizm zabitej, czyli film o kilku wariantach miłości nieudanej („Trzeba zabić tę miłość” Janusza Morgenstern)
3. Lekcja wychowawcza o nonkonformizmie, procesach w grupie i empatii w oparciu o film „Szkoła Podstawowa” Tomasza Zygadły
4. Konformizm instrukcja życia dokument „Szkoła Podstawowa” Tomasza Zygadły
Zagadnienia do dyskusji
- Wskaż współczesne polskie filmy, w których poruszane jest zagadnienie konformizmu. Czy konformizm jest w nich ukazywany w świetle pozytywnym czy negatywnym?
- Jakimi cechami wyróżnia się nonkonformista? Wymień dzieła filmowe, których bohaterami są nonkonformiści.