1. Sposoby przedstawiania miłości w różnych tekstach kultury.

• Akcja filmu: romans Stasia i Maliny, postawa Bolesława, który nie może pogodzić się ze śmiercią żony (płaszczyzna znaczeń dosłownych).
• Eros i Thanatos – starcie (i zespolenie) miłości i śmierci (płaszczyzna znaczeń symbolicznych).
• Obraz Malczewskiego Thanatos na ścianie leśniczówki (nawiązanie do śmierci Basi).
• Zmysłowość Maliny skojarzonej z symboliczną postacią śmierci z obrazów Malczewskiego (obraz filmowy jako nawiązanie do malarstwa); postać Maliny jednocześnie symbolem miłości i symbolem śmierci.
• Filmowe portrety Stasia i Bolesława a motyw romantycznego upiora (np. z Dziadów).

Przykładowe utwory literackie korespondujące z zagadnieniem:

• Dzieje Tristana i Izoldy
  – nierozerwalna i zakazana miłość kochanków, których połączy dopiero śmierć.
• William Shakespeare, Romeo i Julia
  – tragiczna, prowadząca do śmierci miłość dwojga młodych ludzi, rozdzielonych przez nienawiść rodów, z których pochodzą.
• Aleksander Fredro, Zemsta
  – miłość w ujęciu komediowym; determinacja zakochanych pomaga im przezwyciężyć przeszkody i doprowadzić do zgody skłóconych sąsiadów.
• Bolesław Prus, Lalka
  – obsesyjna, spóźniona miłość Wokulskiego do Izabeli Łęckiej jako uczucie destrukcyjne, prowadzące do klęski bohatera, który żyje złudzeniami, postrzegając ukochaną przez pryzmat romantycznych wyobrażeń;
  – inne oblicza miłości, np. „silniejsza niż śmierć” miłość prezesowej Zasławskiej do stryja Wokulskiego, nieszczęśliwa miłość pani Stawskiej itp.
• Tadeusz Konwicki, Kronika wypadków miłosnych
  – utrzymana w tonie melodramatu opowieść o pierwszym wielkim uczuciu dwojga maturzystów jako pretekst powrotu do „kraju lat dziecinnych” i wspomnień o utraconej arkadii.

2. Inspiracje malarskie w dziełach z innych dziedzin sztuki (literaturze, filmie…).

• Odniesienia malarskie w filmach Andrzeja Wajdy; fascynacje malarstwem Jacka Malczewskiego.
• Brzezina – doskonałym przykładem korespondencji sztuk: malarstwa i filmu
• Thanatos Malczewskiego na ścianie leśniczówki i funkcje obrazu (portret zmarłej Basi?).
• Kadry filmowe Brzeziny skomponowane na wzór obrazów Malczewskiego: Zatruta studnia,Thanatos; Malina jako śmierć (chłopka z kosą).
• Symboliczność miłosnej sceny w pejzażu z kaczeńcami (związek Erosa z Thanatosem).
• Aluzje do obrazów Śmierć II i Melancholia (żałobna chusta gospodyni i zamknięcie okna po śmierci Stasia).
• Motyw wody w malarstwie Malczewskiego i filmie Wajdy (woda w jeziorze, kąpiel Maliny, woda w studni); symboliczne znaczenia wody.
• Motyw narcystyczny inspirowany malarstwem Malczewskiego (Staś przeglądający się w jeziorze jako nawiązanie do obrazu U źródła – Narcyz).
• Trudność formalna: ruchomy obraz filmowy a statyczność wizji malarskiej.
• Symbolizm obrazu w filmach Wajdy i jego funkcje.
• Plastyczne piękno filmu; autonomiczne wizje malarsko-filmowe: brzozowy las, polany i mokradła, wiosenna burza, wieczór w leśniczówce przy lampach naftowych, zamyślony pianista itp.

Przykładowe utwory literackie korespondujące z zagadnieniem:

• Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz
  – malarskość opisów przyrody i różnych elementów pejzażu (np. dwór w Soplicowie odbijający się bielą ścian od ciemnej zieleni drzew; zamek Horeszków we mgle, las); Mickiewicz jako kolorysta.
• Juliusz Słowacki, wybrane wiersze (np. Rozłączenie, Hymn)
  – wizualne bogactwo obrazów poetyckich (np. Alpy nad jeziorem Leman, zachód słońca nad morzem), fantasmagoria barw, dynamizacja i emocjonalność opisów; skojarzenia z malarstwem romantycznym (np. Williama Turnera).
• Stanisław Wyspiański, Wesele
  – odniesienia malarskie i ich funkcja w dziele: Stańczyk, Bitwa pod Grunwaldem, Bitwa pod Racławicami, Wernyhora itp.; matejkowski rodowód osób dramatu; impresjonistyczna wizja „roztańczonej” chaty wiejskiej (m.in. Dekoracja) itp.
• Władysław Stanisław Reymont, Chłopi
  – impresjonistyczne opisy przyrody i ludzi wtopionych w pejzaż; fragmenty powieści utrzymane w różnych konwencjach, nasuwające skojarzenia z malarstwem impresjonistycznym, realistycznym i naturalistycznym (np. tańce na weselu Boryny).

3. Piękno i pasja życia jako temat literatury i dzieł z innych dziedzin sztuki.

• Postawa śmiertelnie chorego Stasia: pogoda ducha, „smakowanie” życia nonszalancko demonstrowane w obliczu śmierci, desperacka walka z chorobą.
• Tragizm bohaterów (nieuleczalna choroba Stasia, śmierć żony Bolesława, samotność Oli) jako kontrapunkt pragnienia życia i jego piękna.
• Symboliczność i naturalistyczność scen filmowych:
  – funkcje scen miłosnych i wątków erotycznych;
  – funkcje obrazów natury ukazujących jej bujność i piękno.
• Przesłanie filmu (i utworu Iwaszkiewicza): nieuchronność śmierci jako kontrapunkt radości życia; konieczność pogodzenia się z prawami natury.
• Śmierć brata jako przełomowy moment w życiu Bolesława.
• Bogactwo życia jako intensywność przeżywania.
• Mistrzostwo formalne filmu: przeżycia i doznania bohaterów wyrażone nastrojem.

Przykładowe utwory literackie korespondujące z zagadnieniem:

• Stefan Żeromski, Ludzie bezdomni
  – wybór między „urodą życia” a poczuciem misji społecznej, którego dokonuje główny bohater; rezygnując z miłości, domu i szczęścia (wszystkiego, co symbolizuje Wenus z Milo), aby spłacić dług wobec najuboższych.
• Jarosław Iwaszkiewicz, wybrane opowiadanie (np. Brzezina, Panny z Wilka)
  – pochwała odwiecznego rytmu życia, wobec którego nikną osobiste tragedie jednostek i któremu należy się poddać, by odzyskać spokój ducha (wymowa filmu jest zgodna z utworem Iwaszkiewicza).
• Krzysztof Kamil Baczyński, wybrane wiersze
  – dwa skontrastowane ze sobą światy: Arkadii i Apokalipsy; tragizm pokolenia, które – choć wychowane do życia w świecie dobra, piękna i miłości – zmuszone było żyć w czasach zbrodni i namacalnie dotknąć zła.
• Ryszard Kapuściński, Podróże z Herodotem
  – niezaspokojona potrzeba poznawania; ciekawość świata i ludzi; dla Kapuścińskiego – tak jak przed wiekami dla jego mistrza Herodota – sens i pasja życia polegają na podróżowaniu do nieznanych krain.

4. Funkcje obrazów natury w dziełach z różnych dziedzin sztuki.

• Obrazy natury w filmie (np. brzozowy las, polany i mokradła, wiosenna burza, wieczór w leśniczówce) jako etiudy malarsko-filmowe; artystyczna wartość obrazów; brzezina jako motyw tytułowy.
• Zmysłowość obrazów przyrody oddana środkami filmowymi.
• Sceny na tle natury inspirowane malarstwem Malczewskiego (np. Thanatos, Śmierć II,Zatruta studnia) i ich symboliczny wymiar.
• Natura jako obraz piękna świata i życia, które chłonie umierający Staś.
• Kontrast między idyllicznością krajobrazu a śmiercią bohatera.
• Mogiła Basi w lesie i jej znaczenie w życiu Bolesława.
• Natura jako odwieczny (mityczny) splot miłości i śmierci.
• Harmonia i spokój przyrody tłem przeżyć bohaterów.
• Przesłanie dzieła: tragiczne losy ludzkie stopione z pięknem natury w jeden wspólny rytm życia; konieczność pogodzenia się z życiem, zawierzenia jego prawom.

Przykładowe utwory literackie korespondujące z zagadnieniem:

• Jan Kochanowski, wybrane pieśni (np. Czego chcesz od nas, Panie…, Serce roście…) i/lub fraszki (np. Na lipę)
  – renesansowy obraz pełnego harmonii świata, w którym natura i człowiek stanowią całość wspaniałego dzieła Stwórcy; epikurejska radość życia, w której natura stanowi ważne źródło przyjemności.
• Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz
  – opisy przyrody jako istotna płaszczyzna tematyczna i ideowa dzieła, składająca się na obraz szczęśliwej, wymarzonej krainy lat dziecinnych (przyroda litewska ważnym „bohaterem” dzieła).
• Juliusz Słowacki, Hymn
  – piękno świata widzianego oczyma artysty (słońce gasnące w morzu) stanowi tło dla głębokiego smutku poety, który, samotny, „na wielkim morzu obłąkany”, żali się przed Bogiem.
• Czesław Miłosz, Dolina Issy
  – nierozerwalny związek przyrody z życiem mieszkańców doliny i jej znaczenie dla inicjacji w dorosłość młodzieńczego bohatera utworu; natura jako wielka niezrozumiała siła – piękna i okrutna zarazem; mistrzostwo opisów przyrody.

5. Motyw choroby i jego różne znaczenia w tekstach kultury.

• Postać Stasia, głównego bohatera filmu, który przybywa z Davos, by umrzeć w otoczeniu najbliższych.
• Zachowanie Stasia i jego relacje z otoczeniem (zabawy z Olą, romans z Maliną itp.)
• Sposób filmowania postaci podkreślający zbliżającą się śmierć (rola światła eksponującego „upiorowatą” bladość bohatera).
• Nieuleczalna choroba Stasia skontrastowana z jego pragnieniem życia (znaki śmierci a witalność i biologizm scen filmowych, np. sceny erotyczne, dyngusowa zabawa).
• Symboliczna funkcja scen miłosnych (splot miłości i śmierci).
• Mityczna płaszczyzna filmu (Eros i Thanatos).
• „Choroba duszy” Bolesława rozpamiętującego śmierć żony (dwuznaczność postaci Basi) i jego „uzdrowienie”.
• Uzdrowicielska moc natury (chory Staś wysłany przez lekarzy do sosnowego lasu, witalizm scen miłosnych) i jej symboliczne znaczenia.

Przykładowe utwory literackie korespondujące z zagadnieniem:

• Adam Mickiewicz, IV część Dziadów
  – „szaleństwo” chorego z miłości Gustawa wyobcowujące go ze świata żywych; romantyczne pojmowanie choroby jako stygmatu, daru otwierającego bohatera na transcendencję, rzeczywistość mistyczną.
• Fiodor Dostojewski, Zbrodnia i kara
  – fizyczna niemoc i gorączka jako przejaw choroby toczącej duszę Raskolnikowa, który po dokonaniu zbrodni w gorączce krąży po ulicach Petersburga; wyznanie winy, przyjęcie kary i pokuta jako proces powrotu do zdrowia.
• Joseph Conrad, Jądro ciemności
  – ogarnięte śmiertelną chorobą ciało Kurtza jako znak szaleństwa, które pochłonęło jego umysł i jaźń ludzką; tytułowej ciemności niszczącej w człowieku to, co cywilizowane i ludzkie.
• Albert Camus, Dżuma
  – paraboliczny charakter epidemii dżumy, która nawiedziła Oran; kronika przebiegu choroby i dotyczących jej postaw ludzi jako przyczynek do rozważań nad człowiekiem w perspektywie filozofii egzystencjalizmu.

Inne zagadnienia przydatne do interpretacji filmu

• Zastosowanie w tekstach kultury motywów i obrazów symbolicznych.
• Nawiązania do starożytnych mitów w tekstach kultury późniejszych epok.
• Dylematy adaptacji filmowej (film a pierwowzór literacki).
• Sposób ukazywania dziecka w tekstach kultury.