Eksperymenty czyli krótki przegląd filmów, nazwijmy – “awangardowych”

Naszą przygodę z filmem awangardowym rozpoczęliśmy od „Tanga” Zbigniewa Rybczyńskiego – awangardowy film animowany – tak określany jest ten obraz, za który Zbigniew Rybczyński 40 lat temu odebrał Oscara w kategorii: „najlepszy krótkometrażowy film animowany”. Uczniowie zwrócili uwagę na takie środki wyrazu, których zastosowanie nadało filmowi artystyczny kształt, sprawiając, że zaskakuje on swoją forma i nie idzie w sukurs odbiorczym przyzwyczajeniom. Twórca proponuje dzieło różne od tych, do których przywykliśmy, oparte na koncepcie, zaskakujące swą formą, afabularne – ale nie pozbawione znaczeń. Uczniowie skupili uwagę na znaczeniach przenośnych – i możliwych interpretacjach filmu – jak powtarzalność ludzkiego życia; izolacja w świecie, który nas otacza; samotność (ta z wyboru i nie tylko), życie jako „theatrum mundi”.

Z kolei na kolejnych lekcjach (w klasie 2.) – rozmowa dotyczyła także stosowanych w filmie eksperymentów, ale niekoniecznie nadających filmowi charakteru awangardowego. Mowa o filmie: „Kto wrobił królika Rogera” z 1988 roku, który był zapowiedzią wielkiej animowanej rewolucji. Film ten pokazuje świat, w którym „cieleśni” mieszkańcy Los Angeles żyją obok animowanych postaci. Poza występem Boba Hoskinsa (w roli prywatnego detektywa) uwagę przykuwa czarny charakter w wykonaniu Christophera Lloyda – pamiętnego „Doca” z „Powrotów do przyszłości”. Najważniejszym efektem specjalnym nie jest oczywiście animacja ani jakieś nadzwyczajne sekwencje żywej akcji, ale misterna robota, dzięki której połączono te dwa światy.

Pewnego rodzaju eksperymentem była także film z 2011 zatytułowany „Artysta”. Obraz został zrealizowany w konwencji kina niemego i czarno-białego. Oglądając te dwa filmy – uczniowie skupili się na zaletach i wadach prezentowanych obrazów (szczególnie z perspektywy współczesnego widza). Okazało się, że według uczniów technologiczne rewolucje (czy też eksperymenty) nie muszą oznaczać z czasem wykluczenia, a jedynie nowe możliwości rozwoju i rozkoszy (dla widza)

Na koniec dla uczniów „wyrobionych filmowo” (z klasy medialno – filmowej) – zaproponowano podróż do lat 70. – i to w świat czeskiego kina awangardowego. Czesi stworzyli kino niezwykłe, inne od pozostałych narodów. Ich awangardę wyróżniała pogodność, pomysłowość i co najważniejsze prostota połączona z komediowością. Filmy: „Jak utopić doktora Mraczka”, „Jutro wstanę rano i oparzę się herbatą” czy „Szpinak czyni cuda” – stały się punktem wyjścia do ćwiczeń twórczych; „jak napisać najbardziej zaskakujący scenariuszy filmowy”.

Podsumowaniem cyklu lekcji poświęconych eksperymentom oraz filmowi awangardowemu – była projekcja fragmentów filmu „Diabelski wynalazek” – największego sukces w historii czeskiej kinematografii – w 1958 roku film obiegł cały świat, zdobywając szturmem światowe festiwale i miliony widzów w kinach. Animacja lalkowa, rysunkowa, poklatkowa, czy wycinankowa połączona jest tu z grą aktorów. Świat powietrza, który wypełniają majestatyczne balony, pędzące chmury, słońce, latające cuda techniki, uderzające o brzegi morskie fale, zderza się ze światem podwodnych głębin, przecinanym oryginalnymi łodziami podwodnymi, pełnym dziwacznych morskich stworzeń[1]

Lekcję można uzupełnić o materiał:

– Nieudane eksperymenty. Typujemy najgorsze filmy w karierze uznanych filmowców23.12.2021

Dostępny: https://papaya.rocks/pl/opinions/nieudane-eksperymenty-najgorsze-filmy-uznanych-filmowcow

– Wbrew regułom – awangarda w polskim kinie

Dostępny: https://culture.pl/pl/artykul/wbrew-regulom-awangarda-w-polskim-kinie

Tekst: Wojciech Szymański koordynator działań edukacyjno-filmowych; nauczyciel języka polskiego w LO Nr I im. St. Staszica w Ostrowcu Świętokrzyskim

[1] https://www.iluzjon.fn.org.pl/filmy/info/2346/diabelski-wynalazek.html

Bohaterem listopadowego przeglądu z cyklu Dziś są twoje urodziny jest Zbigniew Cybulski! Tym razem w programie znalazło się aż pięć filmów z jednym z najsłynniejszych polskich aktorów. Do widzenia, do jutra…, Janusza Morgensterna, Milczenie Kazimierza Kutza, Zbrodniarz i panna Janusza Nasfetera, Rękopis znaleziony w Saragossie Wojciecha Jerzego Hasa i Sam pośród miasta Haliny Bielińskiej dostępne od 1 do 30 listopada na darmowej platformie VOD Ninateka.pl.

Zbigniew Cybulski

Aktor filmowy i teatralny zwany polskim Jamesem Deanem, ikona kina powojennego. Od debiutu filmowego w Pokoleniu (1955) Andrzej Wajdy Cybulski wystąpił w ponad trzydziestu produkcjach, w tym także zagranicznych, takich jak Lalka, (1962, reż. Jaques Baratier), Kochać (1964, reż. Jörn Donner) i Miłość dwudziestolatków (1962, reż. Jacques Truffaut, Renzo Rossellini, Marcel Ophüls, Shintarô Ishihara). Gwiazdor zdobył sławę na całym świecie, a legenda artysty niepokornego przylgnęła do niego na trwałe. Sylwetka przedwcześnie zmarłego aktora owiana została aurą tajemnicy. Jak powiedział o nim Kazimierz Kutz: „Jestem prawie pewny, że nie przekazał nam najważniejszego szczegółu, który w konsekwencji uczynił go takim, jakim go pamiętamy. Ciążyło nad nim jakieś przekleństwo, które było fundamentem jego nieprzeciętności” (D. Karaś, Cybulski: podwójne salto, Wydawnictwo Znak, Kraków 2016, s. 63).

W ramach cyklu pokażemy:

Do widzenia, do jutra…, reż. Janusz Morgenstern, Polska, 1960, 80 min
Milczenie, reż. Kazimierz Kutz, Polska, 1963, 95 min
Zbrodniarz i panna, reż. Janusz Nasfeter, Polska, 1963, 80 min
Rękopis znaleziony w Saragossie, reż. Wojciech Jerzy Has, Polska, 1964, 177 min
Sam pośród miasta, reż. Halina Bielińska, Polska, 1965, 74 min

Filmy dostępne będą między 1.11, godz. 20:00 a 30.11, godz. 20:00.

Opisy filmów:

Do widzenia, do jutra…, reż. Janusz Morgenstern, Polska, 1960, 80 min

Trójmiasto, lato 1959. Jacek, lider studenckiego teatrzyku na Wybrzeżu wspomina ubiegłe lato i spotkanie z piękną Margueritte, córką francuskiego konsula. Oprawa plastyczna i nowatorska – jak na owe czasy – dramaturgia pozwalały na zastąpienie szarej, polskiej rzeczywistości jej w pełni wykreowaną iluzją – Gdańsk przypominał raczej śródziemnomorski kurort, po którego ulicach jeździły ekskluzywne samochody, studenci spędzali czas na psotach, miłościach i dancingach, słuchali jazzu, pili wódkę, angażowali się w awangardowe przedsięwzięcia artystyczne (teatr, wystawa nowoczesnego malarstwa), grywali w elitarnego wtedy tenisa, rozmawiali w obcych językach. Świat Morgensterna to świat bez przeszłości (znakiem wojny pozostaje co najwyżej nawiązująca do Popiołu i diamentu scena w kościele czy epizod Pawlikowskiego – niby przywołującego do walki swego podkomendnego, Cybulskiego), ale też bez teraźniejszości, bez komunizmu i Gomułki. Być może melancholijny nastrój Do widzenia, do jutra podkreślał rozczarowania, kończył okres popaździernikowej odwilży (filmowy teatrzyk przeżywał przecież finansowe kłopoty, stał przed widmem zamknięcia).

Milczenie, reż. Kazimierz Kutz, Polska 1963, 95 min

W wyniku głupiego żartu Stach zostaje posądzony przez mieszkańców miasteczka o zamach na życie ich proboszcza. Kiedy chłopak traci wzrok wskutek wybuchu niewypału, wszyscy biorą to za karę Bożą. Proboszcz, starszy człowiek, pytany o wydarzenie milczy, choć zdaje sobie sprawę z niewinności chłopca. Stach znajduje oparcie jedynie u pielęgniarki Kazi, która pomaga mu odzyskać wiarę w siebie.

Zbrodniarz i panna, reż. Janusz Nasfeter, Polska 1963, 80 min

Film kryminalny na podstawie scenariusz mistrza gatunku w literaturze, Macieja Słomczyńskiego. Małgorzata Makowska, kasjerka w banku, jako jedyna ocalała z napadu na konwój jest także jedyną osobą, która może rozpoznać sprawcę. Zmienia wygląd i razem z kapitanem milicji, Janem Ziętkiem, wyjeżdża do Międzyzdrojów, gdzie może przebywać zbrodniarz. Między oficerem i jego podopieczną rodzi się uczucie. Wraz z przybyciem kolejnych gości dziewczynie grozi coraz większe niebezpieczeństwo. Dochodzi do kolejnej zbrodni…

Rękopis znaleziony w Saragossie, reż. Wojciech Jerzy Has, Polska 1964, 177 min

Przedziwne perypetie Alfonsa van Wordena podczas jego podróży do Hiszpanii, gdzie ma objąć służbę w gwardii walońskiej, są okazją do opowiadania – przez spotykane przez niego postaci – kolejnych intrygujących historii. Jedna opowieść zazębia się z drugą, jak w romansie szkatułkowym. A na koniec wszystko okazuje się grą, ukartowaną, by poddać próbie męstwo van Wordena. Tajemniczy rękopis, w którym spisano jego losy, co i raz pojawia się w tle.

Film jest adaptacją powieści Jana Potockiego napisanej w języku francuskim i podobnie jak pierwowzór literacki ma konstrukcję szkatułkową. To „jeden z najdziwniejszych filmów polskiego kina lat 60. XX wieku, do dziś intrygujący znawców i miłośników, uznawany za jedno z arcydzieł kinematografii światowej, otoczony nawet swoistym kultem. […]

Fantastyczna proza XVIII-wiecznego pisarza i myśliciela Jana Nepomucena Potockiego, utrzymana w konwencji romansu szkatułkowego, w którym każda kolejna opowieść wywodzi się z poprzedniej (niezrównanym prototypem są Baśnie z 1001 nocy), stała się pożywką dla wizjonerskiej wyobraźni reżysera. To świat alegorii i symboliki, magii i filozoficznych dociekań, relatywizmu poznawczego, gdzie nic nie jest takie, jakie się wydaje, i rozpaczliwych usiłowań rozumu, by pojąć to, co niepoznawalne. Tajemnej wiedzy ukrytej w kabale i oświeceniowego racjonalizmu. A wszystko to przyobleczone w kostium awanturniczej opowiastki z gatunku płaszcza i szpady czy fantastycznej historii o nawiedzonej karczmie i duchach”.

Sam pośród miasta, reż. Halina Bielińska, Polska 1965, 74 min

Inżynier Konrad Ferenc wyjeżdża na 2-letni kontrakt do Iraku. Jego lot zostaje jednak odwołany, poleci dopiero nazajutrz. Mężczyzna musi więc wypełnić czymś czas, a ponieważ wynajął swoje mieszkanie krewnym – wędruje po Warszawie, odwiedzając znajomych i spotykając nieznajomych, wstępuje do knajp, mija miejsca pamięci. Myślami wciąż wraca do ostatniej rozmowy z Ewą, kobietą, z którą od niemal dwóch lat jest związany, a jednak nie chciał, by odprowadziła go na lotnisko…

______________________

DZIŚ SĄ TWOJE URODZINY

Cykl pozwala przypomnieć i uhonorować artystów, pełniących różne role przy produkcji filmu. W programie znajdują się filmy związane z postaciami różnorodnych twórców filmowych, m.in. reżyserów, aktorów, scenografów czy kompozytorów.