Otwieramy archiwa
Zapraszamy do NINATEKI na cykl, Film z historią, w ramach którego zaprezentowanych zostanie 50 polskich filmów przedwojennych. Jak piszą redaktorzy portalu: „znajdą się wśród nich zarówno klasyki w gwiazdorskiej obsadzie, dokumenty i reportaże z najdalszych zakątków świata, kroniki z ważnych wydarzeń z dziejów Polski, jak i niesłusznie zapomniane perełki wydarte z archiwów.”
Nauczycieli i edukatorów zachęcamy do wzbogacenia dossier swoich materiałów źródłowych o unikalne dokumenty pokazujące życie i krajobrazy dawnej Polski: Warszawy, Sandomierza, pocztówki znad morza i Tatr:
„Z wędrówek po Warszawie” (1932)
Film „Z wędrówek po Warszawie”, znany także pod tytułem „Obrazki z życia codziennego Warszawy”, to nostalgiczna podróż w czasie do stolicy początku lat 30. ubiegłego wieku. Na taśmie filmowej uchwycono dzień targowy na najpopularniejszym z warszawskich bazarów a także przedstawicieli zanikających zawodów: węglarzy, kominiarzy, ostrzycieli noży, pucybutów czy podwórzowych grajków.
„Warszawa dawna i dzisiejsza” (1934)
Oglądany przez małą dziewczynkę album z reprodukcjami obrazów Canaletta jest okazją do podróży w przeszłość i porównania współczesnego wyglądu zakątków Warszawy z XVIII-wiecznymi obrazami. Impresja filmowa „Warszawa dawna i dzisiejsza” to jeden z kilku filmów Ryszarda Biskego dotyczących Warszawy z minionych wieków, zrealizowanych w połowie lat 30. XX w. Dzięki zastosowaniu zdjęć trickowych i wielokrotnej ekspozycji widzimy widma postaci z czasów stanisławowskich spacerujące po pałacu i parku w Łazienkach Królewskich.
„Trójkąt Sandomierski” (1937)
Zrealizowany przez Polską Agencję Telegraficzną reportaż ukazujący krajobraz i najcenniejsze zabytki Sandomierszczyzny. Poza samym Sandomierzem zwiedzamy także Ossolin, Goślice, Klimontów, Tarnów i Baranów. Jest to typowy reportaż krajoznawczy, charakterystyczny dla polskiej produkcji krótkometrażowej lat 30.
„Darem Pomorza do Sztokholmu” (1938)
Reportaż filmowy z podróży ćwiczebnej żaglowca „Dar Pomorza” do Sztokholmu na obchody 80. urodzin króla Gustawa V. Film ukazuje życie codzienne marynarzy na pokładzie statku, m.in. ćwiczenia fizyczne, rozrywki czy zabawę z maskotką załogi, mrówkojadem Misiem. (…) Dzięki reportażowi „Darem Pomorza do Sztokholmu” można zobaczyć statek w czasach jego największej świetności. Film został zrekonstruowany w 2022 roku w oparciu o dwie kopie odnalezione po wojnie w USA i w Związku Radzieckim.
„Szlakiem mew” (1938)
Żartobliwy reportaż ukazujący letni wypoczynek w najpopularniejszych polskich miejscowościach nadmorskich. Wycieczkę rozpoczynamy w Orłowie, gdzie jesteśmy świadkami wyborów Miss Wybrzeża oraz różnych rozrywek plażowych, po czym udajemy się statkiem do Jastarni, a wieczorem na dancing do Juraty. Mamy możliwość zajrzenia do pracowni malarskiej Wojciecha Kossaka, następnie zwiedzamy latarnię morską w Rozewiu i udajemy się na plażę do Jastrzębiej Góry, gdzie wypoczywają znani artyści sceny i ekranu. (…) Dotychczas film znany był jedynie w okaleczonej wersji pozbawionej dźwięku. W 2023 roku został zrekonstruowany w oparciu o trzy niekompletne kopie.
„Zwiedzamy Gdynię” (1936)
Zrealizowany przez Polską Agencję Telegraficzną reportaż ukazujący budowę i funkcjonowanie nowoczesnego portu towarowego w Gdyni oraz jego zaplecza. Jest to typowy przykład filmu propagandowego drugiej połowy lat 30. XX w., ukazującego szybki rozwój młodego państwa i jego rosnącej potęgi gospodarczej. Film został zdigitalizowany w oparciu o kopię sprowadzoną w 1980 roku ze Związku Radzieckiego.
„Tatry w śniegu” (1939)
Film „Tatry w śniegu” to do niedawna nieznany, odnaleziony w 2015 roku reportaż ukazujący piękno skąpanych w śniegu gór oraz atrakcje turystyczne Zakopanego i okolic, m.in. kolejkę na Gubałówkę czy kolejkę linową na Kasprowy Wierch. Obecnie (2023) jest to jedyny zachowany przedwojenny reportaż Zbigniewa Jaszcza, operatora, który podczas II wojny światowej realizował filmy dokumentalne w Anglii i Szkocji.
„Serek i chleb” (1935)
Reportaż przedstawiający życie codzienne chłopów na Podhalu, m.in. wyrób oscypków i pracę na roli. Jego wielką wartością jest komentarz czytany w gwarze góralskiej, co w produkcji dokumentalnej lat trzydziestych było rzadkością(…).. Od 1937 roku Zarząd Związku Producentów Filmów Krótkometrażowych promował „Serek i chleb” w Stanach Zjednoczonych, gdzie znajdowały się bardzo liczne skupiska Polonii, pochodzącej w znacznej części właśnie z Podhala. Do naszych czasów dotrwała jedyna, mocno zniszczona kopia na taśmie 16mm, co tłumaczy zły stan zachowania filmu.
„Biały ślad” (1932)
„Biały ślad” był dziełem Adama Krzeptowskiego, filmowca amatora. Jako jedyny reprezentował Polskę na pierwszym festiwalu filmowym w Wenecji, dzięki czemu było o nim głośno jeszcze przed polską premierą. Był to film pod każdym względem wyjątkowy i wyróżniający się na tle polskiej produkcji tamtego okresu: został zrealizowany przez amatorów, małą ręczną kamerą, bez udziału znanych gwiazd i niemal w całości w plenerze, bez użycia studia filmowego, co przez krytykę było przyjęte z entuzjazmem, jako zapowiedź zmian w polskiej kinematografii. Jego największą wartością są wspaniałe pejzaże górskie i uchwycone w obiektywie malownicze piękno Tatr.
„Tel-Aviv” (1939)
Reportaż ukazujący architekturę i krajobraz nowo wybudowanej stolicy Palestyny (dzisiejszy Izrael). Lata 30. były okresem bardzo dynamicznego rozwoju Tel-Avivu. Po dojściu faszystów do władzy w Niemczech ogromna fala żydowskich emigrantów udała się właśnie w tamtym kierunku, co przyczyniło się do prężnej rozbudowy miasta. Film ukazuje jedną z najnowocześniejszych metropolii świata w niecały rok przed wybuchem II wojny światowej.
„Z Jerozolimy do Tel-Avivu” (1939)
Reportaż ukazujący widoki starej i nowej Jerozolimy oraz nowoczesną zabudowę Tel-Avivu. Jest to jeden z dwóch (obok „Tel Avivu”) reportaży zrealizowanych pod koniec lat 30. przez Romualda Gantkowskiego w ówczesnej Palestynie.
„Wilno, miasto wspomnień” (1936)
Śmierć Józefa Piłsudskiego była wielkim wydarzeniem, o którym mówiła cała Europa. Jednym z wielu filmów uwieczniających uroczystości żałobne marszałka w Wilnie jest poniższy reportaż Stanisława Urbanowicza. Film przedstawia malownicze widoki miasta, miejsca szczególnie związane z postacią Piłsudskiego, oraz kondukt pogrzebowy odprowadzający urnę z sercem marszałka na cmentarz na Rossie. Niestety jedyna zachowana kopia jest niekompletna: brak w niej zakończenia. Czołówka została częściowo zrekonstruowana dzięki fragmentom materiałów roboczych, pozbawionych ścieżki dźwiękowej.
„Tańce polskie” (1936)
W 1936 roku Eugeniusz Cękalski realizował serię reportaży artystycznych Tańce polskie, na który składały się cztery filmy: „Kujawiak”, „Tańce góralskie”, „Tańce krakowskie” i „Tańce śląskie”. Cały cykl jeszcze przed wojną trafił do Wielkiej Brytanii (na potrzeby dystrybucji zagranicznej został przygotowany w wersji anglojęzycznej), dzięki czemu zachował się do naszych czasów. „Tańce polskie” to odrzuty i materiały robocze do tych filmów.
„Kujawiak” (1936)
„Kujawiak” to jeden z filmów składających się na głośną serię „Tańce polskie” (obok „Tańców góralskich”, „Tańców krakowskich” i „Tańców śląskich”). Cały cykl jeszcze przed wojną trafił do Wielkiej Brytanii (na potrzeby dystrybucji zagranicznej został przygotowany w wersji anglojęzycznej), dzięki czemu zachował się do naszych czasów.
„Tańce krakowskie” (1936)
Film przedstawiający tradycyjne tańce krakowskie oraz urok krajobrazu okolic Krakowa. Twórca filmu, Eugeniusz Cękalski, związany był ze środowiskiem awangardy filmowej, stąd zastosowanie zabiegów nietypowych dla filmu dokumentalnego. „Tańce krakowskie” to nie tylko rejestracja tańca ludowego, lecz przede wszystkim artystyczny reportaż, ukazujący tańczące pary z różnych perspektyw, wykorzystujący zbliżenia i ujęcia w zwolnionym tempie, co pozwoliło wyeksponować dynamikę ruchu i piękno strojów regionalnych. W filmie wystąpił Zespół Taneczny Związku Teatrów Ludowych.
„Tańce góralskie” (1936)
Film przedstawiający tradycyjne tańce góralskie oraz urok krajobrazu Podhala.. „Tańce góralskie” podobnie, jak „Tańce krakowskie” to nie tylko rejestracja tańca, lecz artystyczny reportaż, ukazujący tancerzy z różnych perspektyw, wykorzystujący zbliżenia ukazujące piękno strojów regionalnych zgrabnie przeplatane widokami plenerów tatrzańskich. W filmie wystąpił Zespół Taneczny Związku Teatrów Ludowych.
„Tańce śląskie” (1936)
Film przedstawiający tradycyjne tańce śląskie, piękno strojów ludowych oraz urok krajobrazu Śląska. Twórca filmu, Eugeniusz Cękalski, związany był ze środowiskiem awangardy filmowej, stąd zastosowanie zabiegów nietypowych dla filmu dokumentalnego. „Tańce śląskie” to nie tylko rejestracja tańca ludowego, lecz przede wszystkim artystyczny reportaż, ukazujący tancerzy z różnych perspektyw, wykorzystujący zbliżenia i ujęcia w zwolnionym tempie. W filmie wystąpił Zespół Taneczny Związku Teatrów Ludowych.
„Polscy pionierzy na Czarnym Lądzie” (1934)
Grupa polskich plantatorów wyrusza w rejs do Afryki Zachodniej by nawiązać stosunki handlowe między Polską a Liberią. Film pokazuje podróż przez ocean, miejscową ludność i jej zwyczaje oraz przygotowania do rozbudowy plantacji.
„Po słońce do przyjaciół” (1938)
Grupa studentów nudzi się spędzając wakacyjne dni w Warszawie nad Wisłą. Za namową kolegi postanawiają wybrać się na tanią wycieczkę turystyczną do Jugosławii. Wspólnie z nimi zwiedzamy wybrzeża Adriatyku, m.in. wyspy Šolta i Brač. W drodze powrotnej odwiedzają Makarską, klasztor Savina i Belgrad. Film został zrealizowany przez Polski Akademicki Związek Zbliżenia Międzynarodowego „Liga” – międzyuczelniany związek zajmujący się m.in. organizowaniem wycieczek i wymian zagranicznych. W 2022 roku został rekonstruowany w oparciu o dwie kopie sprowadzone w latach 70. z archiwów w NRD i w ZSRR.
__________________________________________________________________________________________________________________________________
Kopie cyfrowe filmów wykonane z materiałów archiwalnych w ramach projektu: „Digitalizacja zasobów kultury, w tym materiałów archiwalnych, zwiększenie dostępności i poprawa jakości zasobów kultury udostępnianych cyfrowo znajdujących się w zasobach FINA”
Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.