Lekcja 16 – Współczesne lęki

Rok 1989 otworzył kolejną kartę w historii Polski i zapoczątkował przemiany społeczno-ekonomiczne i kulturalne związane m.in. z gwałtownym rozwojem wolnego rynku i nowych technologii komunikacyjno-informacyjnych. Wejście w nową sytuację kulturową wiązało się z uczestnictwem Polaków w rozwoju globalnej kultury masowej podporządkowanej regułom kapitalistycznego rynku. Podstawą współczesnego świata stała się ideologia konsumpcji sankcjonująca relatywizm i pluralizm w sferze moralności. Brak stałych odniesień w postaci wzorów kulturowych, wartości i norm społecznych prowadzi do kryzysu tożsamości i utraty poczucia bezpieczeństwa.

Sceny do analizy

Dług, reż.: Krzysztof Krauze (1999)

Nasza ulica, reż.: Marcin Latałło (2006)

Opracowanie: dr Monika Maszewska-Łupinia

W literaturze współczesnej coraz dobitniej mówi się o człowieku wyobcowanym, samotnym, bezrefleksyjnym i pozbawionym poczucia stabilizacji, a szeroko rozumiany lęk staje się wszechobecnym i znaczącym zjawiskiem przełomu wieków. Również film stara się opisać nową rzeczywistość, stworzyć język wyrażający aktualne problemy, znaleźć kod dramaturgiczny pozwalający na nawiązanie konstruktywnego dialogu między twórcą a odbiorcą. Filmy polskich reżyserów, zarówno te z lat 90., jak i powstałe po 2000 roku, poddawały analizie przemiany obyczajowe, społeczne i polityczne zachodzące we współczesnej Polsce. W filmie Dług Krzysztof Krauze podejmuje aktualny temat wzrostu w polce lat 90. poziomu przestępczości i powszechnego lęku społeczeństwa przed niemal bezkarnym bandytyzmem. Ukazując paradoksalną sytuację ofiar przemocy, które nie mogą znaleźć wsparcia w organach państwowych i zmuszone są do sięgnięcia po środki ostateczne, reżyser próbuje odsłonić mechanizm i źródła narodzin zła. Zamiana ról pomiędzy katem i ofiarą jest nie tylko zręcznym chwytem fabularnym, ale przede wszystkim problemem fundamentalnym, którego podjęcie nadaje filmowi rangę kulturotwórczą. Dług opisuje fragment polskiej rzeczywistości lat 90., a jednocześnie staje się narzędziem jej rozpoznania. Film Marcina Latałły Nasza ulica to dokumentalna opowieść o rodzinie robotniczej, od pokoleń związanej z łódzką fabryką włókienniczą Izraela Poznańskiego. Jest to również portret miasta, zbudowany wokół istotnego problemu wykorzenienia i wpływu zmian społeczno-ekonomicznych zachodzących we współczesnej Polsce na rodzinne życie Polaków. Reżyser przez kilka lat towarzyszył bohaterom w ich codziennych rytuałach, ale zarazem bacznie obserwował wszystko to, co działo się na zewnątrz ich życia rodzinnego i miało znaczący wpływ na ich wzajemne relacje.