Lekcja 35 – Człowiek i sztuka
Każdy film o artyście i sztuce mierzy się z fenomenem twórczości artystycznej i dzieła sztuki jako takiego, każdy też próbuje odpowiedzieć na pytanie: dlaczego człowiek zostaje artystą? Gdzie i kiedy rodzi się w nim potrzeba tworzenia? Jakie są źródła fascynacji sztuką? Co sprawia, że stajemy się jej odbiorcami i zagorzałymi wielbicielami?
Sceny do analizy
100 lat w kinie, reż.: Paweł Łoziński (1995)
Mój Nikifor, reż.: Krzysztof Krauze (2004)
Opracowanie: dr Sylwia Kołos
Twórcy filmowi, chcąc odpowiedzieć na te pytania, wykorzystują różne rodzaje i gatunki filmowe. Szukają bohaterów i historii, które mogłyby najpełniej na te pytania odpowiedzieć, a jednocześnie stanowiłyby atrakcyjny materiał filmowy. Wśród ekranowych refleksji na temat relacji pomiędzy człowiekiem a sztuką przeważają – co oczywiste – filmowe biografie artystów. Film Mój Nikifor Krzysztofa Krauze oraz 100 lat w kinie Pawła Łozińskiego to obrazy, których treść można opatrzyć wspólnym tytułem – człowiek wobec sztuki. Różni je jednak rodzaj opisywanych relacji: film Krauzego przedstawia artystę i jego twórczość; dokument Łozińskiego prezentuje natomiast fenomen odbioru sztuki filmowej przez widza. W obu przypadkach człowiek obcuje ze sztuką, choć na innym poziomie: najpierw jako twórca-kreator, następnie zaś jako odbiorca-adresat aktu twórczego. Niemal każdy film o sztuce zawiera także elementy krytyki artystycznej. Utwór filmowy przedstawia nie tylko artystę, wielbiciela sztuki, człowieka wobec aktu twórczego czy w konfrontacji z dziełem sztuki – film to także sposób na wartościowanie tego dzieła. Dotyczy to także Mojego Nikifora i 100 lat w kinie. Każdy z reżyserów przyjął jednak odmienną perspektywę oceny dzieła sztuki, nie tylko ze względu na różnice rodzajowe dzielące te dwa obrazy. Po pierwsze, różni je to, kto w filmie Krauzego ocenia dzieła Nikifora i kto wyraża opinie na temat polskiego kina w 100 latach w kinie. W filmie Mój Nikifor już sam tytuł sugeruje, czyje spojrzenie będzie najważniejsze dla oceny twórczości malarza z Krynicy. Strategia autorska, która zdeterminowała treść i formę obrazu, oddaje głos i prawo do oceny autorowi filmu. To jego osobista wypowiedź na temat artysty i jego dzieł. Inaczej rzecz jest w dokumencie Pawła Łozińskiego. Realizator, opowiadając historię polskiej kinematografii, oddaje głos widzom, kinomanom w różnym wieku. Pełne emocji i osobistych wspomnień opinie na temat polskiego filmu są tu ważniejsze niż ocena fachowców czy artystów. To bardzo ważne dopełnienie dyskursu na temat postawy człowieka wobec sztuki, dowodzi ono bowiem, że dzieło sztuki znajduje swoją pełnię dopiero w procesie odbioru.
Scenariusze lekcji
1. Film „Mój Nikifor” jako opowieść o artystach
2.Film Sen, Lustro, Księga, Okno, Gra, Zabawa. Różne koncepcje odbioru filmów na podstawie dokumentu „100 Lat W Kinie” Pawła Łozińskiego
3. „Mój Nikifor” Krzysztofa Krauzego, Czyli O Sztuce życia
Broszura
1. Czowiek i sztuka
Zagadnienia do dyskusji
-
- Wizerunek artysty w literaturze polskiej.
- Dylematy współczesnego artysty – między sztuką a komercją.
- Problemy z wartościowaniem współczesnej sztuki. Czy twórcy popkultury to artyści?
- Czym jest arcydzieło? Miejsce arcydzieł we współczesnej kulturze.
- Portrety buntowników i odmieńców w filmie i literaturze.
- Biografia filmowa jako adaptacja życiorysu. Modele filmowych biografii.