Lekcja 43 – Buntownicy, odmieńcy, outsiderzy
Bunt jest wpisany w naturę człowieka. Albert Camus napisał: Aby istnieć, człowiek musi się buntować. Pisarz potwierdził tym samym, że stan buntu jest dla człowieka naturalny. Jego celem bywają zwykle wady i ustalone zasady funkcjonowania społeczeństwa, zwłaszcza mieszczańskiego, w którym przyszło żyć buntownikowi.
Sceny do analizy
Generacja C.K.O.D. , reż.: Piotr Szczepański (2004)
Rysopis, reż.: Jerzy Skolimowski (1964)
Opracowanie: dr Wojciech Otto
Każde społeczeństwo w historii miało swoich buntowników – mogli być nimi rewolucjoniści, politycy, artyści czy wyznawcy jakiejś religii. Niektórzy z nich zmienili świat. Jednym z pierwszych był mityczny Prometeusz, sprzeciwiający się woli bogów, a następnie srodze za to ukarany. Legendę i dokonania innych utrwaliły literackie opowieści, filmy czy nagłówki gazet. Postawa buntu może przybierać rozmaite formy, od programowej bierności, poprzez manifestację inności, na agresywnej kontestacji skończywszy. Wszystkie one zawierają w sobie sprzeciw wobec wadliwego pod różnymi względami świata. Rola buntu w dziejach ludzkości jest nie do przecenienia. Najjaskrawiej przejawia się w przełomach politycznych, powodując zmianę biegu historii. Przybiera również formy mniej spektakularne i bardziej rozłożone w czasie. Mam tu na myśli chociażby wielką rewolucję społeczną z przełomu XIX i XX wieku czy niwelowanie skutków Holocaustu. Buntem przesycona jest także sztuka i życie artystów. Istnieje wreszcie bunt „szarego” człowieka, zwłaszcza młodego, który w zaciszu pokoju z bezsilności zaciska pięści. Buntownicy, odmieńcy, outsiderzy, którzy pojawiają się w omawianych filmach, należą do grupy ludzi kontestujących rzeczywistość. W przypadku Rysopisu są to realia PRL-u z lat sześćdziesiątych – dekady „małej stabilizacji”, która zakładała uniformizację społeczeństwa, eliminowanie jednostek wyrastających ponad przeciętność i równanie wszystkich do jednego poziomu. Bohater filmu przyjmuje postawę outsiderską, zdaje sobie bowiem sprawę, że czynny sprzeciw w tych okolicznościach nie ma najmniejszego sensu i nie przyniesie oczekiwanych efektów. Postawa bierności staje się więc swego rodzaju buntem mającym na celu bojkotowanie instytucji społecznych i łamanie utartych wzorów myślenia i postępowania. Film Piotra Szcepańskiego natomiast przedstawia postaci innego rodzaju. Są to członkowie młodzieżowego zespołu muzycznego, którzy żyjąc w czasach współczesnych, swoje wyraźne NIE wyrażają w tekstach punkowych piosenek. Sprzeciwiają się intelektualnemu i duchowemu zubożeniu rówieśników oraz powszechnej ekspansji mechanizmów systemu kapitalistycznego. Z biegiem czasu, osiągając sukces w branży fonograficznej, sami jednak wpadają w podobną pułapkę. Okazuje się bowiem, że bunt łatwo może stać się marketingowym towarem i efektowną pozą stworzoną na użytek mediów.