Lekcja 11 – Rozdroża historii
Poznanie historyczne rozwija i wzbogaca świadome uczestnictwo człowieka w życiu społecznym. Próba rzetelnej odpowiedzi na pytanie “skąd przychodzimy?” sprzyja budowaniu wyzbytej kompleksów, ugruntowanej tożsamości i do pewnego stopnia chroni przed powielaniem bolesnych błędów przeszłości.
Sceny do analizy
Człowiek z marmuru, reż.: Andrzej Wajda (1976)
Dokąd, reż.: Paweł Kędzierski (1990)
Opracowanie: dr Andrzej Szpulak
Przekonanie to wydaje się w pełni słuszne i domaga się dowartościowania w procesie edukacyjnym. Po pierwsze, chodzi zatem o to, aby owo poznanie uczynić autentycznym, a więc pozbawić je wymiaru ideologicznego oraz ograniczających je stereotypów, a jednocześnie zachować poczucie złożoności procesu dziejowego. Po drugie natomiast, rzecz w tym, w jaki sposób przekazywać wiedzę historyczną w dobie, gdy nie wywołuje ona naturalnego zainteresowania młodego pokolenia. W okresie względnej stabilizacji i spokoju, gdy dominująca staje się perspektywa indywidualna, a udział w życiu zbiorowości zdaje się jedynie potencjalny. W te podstawowe problemy wpisuje się prezentacja wybranego zestawu filmów. Ma ona być kolejnym narzędziem pomocnym w skutecznym kreowaniu krytycznego przekazu historycznego na poziomie szkoły ponadpodstawowej. Ponieważ mamy do czynienia z filmem, mogłoby się wydawać, że podstawowym atutem propozycji jest jej atrakcyjność związana z naturą samego medium. Takie myślenie byłoby jednak błędne. Film stracił przecież nieco na atrakcyjności wobec pojawienia się nowych, multimedialnych technik przekazu. A jeśli w grę wchodzą utwory w rodzaju tych, które znajdują się na płycie, to sprawa staje się jeszcze bardziej skomplikowana. Zarówno bowiem Człowiek z marmuru Andrzeja Wajdy, jak i Dokąd Pawła Kędzierskiego jako filmy artystyczne nieuchronnie wywoływać muszą u młodych widzów pewien opór. Najistotniejszą zatem kwestią okazuje się znalezienie kluczy pozwalających na taką ich analizę, która odsłoni to, co może być interesujące, co może skłaniać do penetrowania ekranowego świata. Atrakcyjność obu filmów w wypadku współczesnego młodego widza, dla którego rzeczywistość sprzed roku 1989 sama w sobie pozostaje w dużym stopniu niezrozumiała, tkwi w ich uniwersalizmie, i właśnie ze względu na ten uniwersalizm zostały one wybrane spośród innych tytułów, ale nie chodzi tu o taki uniwersalizm, który ograniczy się do skonstatowania, że mechanizmy historii w istocie ulegają niewielkim zmianom, podobnie zresztą jak sposoby społecznej manipulacji. To zbyt mało. Chodzi o znalezienie płaszczyzny, na której odbiorca będzie mógł utożsamić się z prezentowanymi postaciami i ich sytuacją egzystencjalną, a w ich specyficznych, zdawałoby się bardzo odległych dylematach dostrzec odbicie własnych.
Scenariusze lekcji
1. Dokąd idziemy dojrzewanie bohaterów „Człowieka z Marmuru” Andrzeja Wajdy i dojrzewanie Polskiego Społeczeństwa w filmie „Dokąd” Pawła Kędzierskiego
2. Różne postawy człowieka w systemie totalitarnym
3. Konformizm i nonkonformizm zestawienie dwóch postaw wobec rzeczywistości w filmie „Człowiek z marmuru” Andrzeja Wajdy
4. Film fabularny a rzeczywistość „Człowiek z marmuru” Andrzeja Wajdy a historia
Opracowanie filmoznawcze
1. Dokąd
2. Człowiek z marmuru
Broszura
1.Rozdroża historii
Zagadnienia do dyskusji
- Proces dojrzewania jednostki i proces dojrzewania społeczeństwa.
- Specyfika języka propagandy w PRL.
- Konformizm i nonkonformizm – zestawienie dwóch postaw wobec rzeczywistości.
- Portret kobiety nowoczesnej – Agnieszka z Człowieka z marmuru Andrzeja Wajdy.
- Film w filmie – wykorzystanie zabiegu stylizacji w czarno-białych fragmentach Człowieka z marmuru Andrzeja Wajdy.
- Wieloznaczność finałowej sceny Człowieka z marmuru Andrzeja Wajdy.
- Mateusz Birkut – poddany manipulacji, bohater Człowieka z marmuru Andrzeja Wajdy.
- Autonomiczna i kreacyjna rola dźwięku w filmie Dokąd Pawła Kędzierskiego.
- Moralna odpowiedzialność artysty wypowiadającego się na temat współczesności oraz historii.
- Symboliczne odczytanie tytułów filmów Człowiek z marmuru Andrzeja Wajdy oraz Dokąd Pawła Kędzierskiego