Lekcja 53 – Filmowe antyutopie
Tematem płyty są filmowe antyutopie – pesymistyczne lub co najmniej niepokojące wizje przyszłości. To temat, po który bardzo chętnie sięgało i sięga kino („Metropolis”, reż. F. Lang, „Blade Runner”, reż. R. Scott, „Matrix”, reż. A., L. Wachowski).
Sceny do analizy
Seksmisja, reż.: Juliusz Machulski (1983)
Przekładaniec, reż.: Andrzej Wajda (1968)
Opracowanie: dr Piotr Skrzypczak
Podobnie jak wiele tematów filmowych, także antyutopie posiadają swój rodowód literacki, choćby w postaci Podróży Guliwera Swifta czy Nowego wspaniałego świata Huxleya. Jako wizje futurystyczne, antyutopie lokują się najczęściej w obrębie gatunku science fiction, ale nie tylko (film grozy, film katastroficzny). W pewnym sensie SF to gatunek pozbawiony wyrazistej tożsamości i określonego typu bohatera, wykorzystujący określone struktury narracyjne i konwencje innych gatunków. Wyjątkowe predyspozycje kina do kreowania i ożywiania futurystycznych lub zupełnie fantastycznych światów, których prekursorem był już Georges Méliès, pozwoliły na swobodne łączenie filmu fantastyczno-naukowego na przykład z motywami komedii. Warto również zwrócić uwagę na specyfikę wizualnego aspektu filmu science fiction, którego oprawa scenograficzna zawsze jest odbiciem stopnia zaawansowania technologii, także filmowej, a więc tego konkretnego momentu, w którym obraz realizowano. Dlatego też wielu reżyserów, sięgających po temat fantastyczno-naukowej antyutopii, otwarcie manifestowało swój dystans do konwencji scenograficznej science fiction, umieszczając w filmach akcenty komiczne lub zgoła karykaturalne. Wszystko z przeświadczeniem, że nic się tak szybko nie starzeje, a w konsekwencji i nie bawi, jak filmowa wizja przyszłości. Antyutopie to utopie negatywne, utwory najczęściej będące odpowiedzią na utopijne wyobrażenia o świecie. Elementy składowe pozornie idealnej organizacji państwa ukazywane są najczęściej w krzywym zwierciadle jako przyczyny zniewolenia pozbawionej cech indywidualnych jednostki. Dwa omawiane filmy: Seksmisja oraz Przekładaniec to takie właśnie, ubrane w kostium science fiction, żartobliwe wizje przyszłości. Komediowy ton obu utworów nie powinien jednak zmylić widza; stawiają one istotne i zupełnie poważne pytania o przyszłość naszej cywilizacji. Różne są natomiast konteksty realizacji i odbioru filmów. Obraz Juliusza Machulskiego jest odbiciem ponurej sytuacji społeczno-politycznej Polski z okresu stanu wojennego. Film Andrzeja Wajdy z kolei przedstawia bardziej uniwersalną wizję zagrożeń płynących z postępu naukowo-technologicznego.
Scenariusze lekcji
1.Więc kimże on jest właściwie wizja ,,nowych Czasów” w ,,Przekładańcu” Andrzeja Wajdy
2. Superbohater człowiek przyszłości według wizji Stanisława Lema w filmie „Przekładaniec” Andrzeja Wajdy
3 ,,Seksmisja” satyrą systemu totalitarnego
Zagadnienia do dyskusji
- Co mogłoby być tematem współczesnej antyutopii, odzwierciedlającej niepokoje i obawy społeczeństwa XXI wieku?
- Kino jako medium prognozujące przyszłość.
- Czy “przekładaniec”, Richard Fox, ma duszę?
- Temat humanoida w literaturze i filmie.