Lekcja 38 – Akcja, fabuła, widowisko
Pojęcia, stanowiące temat przygotowanej w ramach “Filmoteki Szkolnej” prezentacji filmowej, kojarzą się z tym, co w kinie najbardziej atrakcyjne i nośne – z wielopoziomowym dynamizmem, z działaniem i ruchem, z wizualną odkrywczością, z opowiadaniem intrygujących historii, z brakiem granic w wizualizowaniu wyobraźni. Szczególnie we współczesnym kinie, ufundowanym w dużej mierze na osiągnięciach Stevena Spielberga i George’a Lucasa skojarzenia te wydają się kluczowe. Rozwój kina (przynajmniej w głównym jego nurcie) opiera się dziś, wszakże na doskonaleniu tych jego właściwości, które pozwalają kreować wielkie widowisko fabularne o spektakularnej i wartkiej akcji.
Sceny do analizy
Oj, nie mogę się zatrzymać, reż.: Zbigniew Rybczyński (1974)
Rękopis znaleziony w Saragossie, reż.: Wojciech Jerzy Has (1964)
Opracowanie: dr hab. Andrzej Szpulak
Oczywiście, omawiane zagadnienia wiążą się z X Muzą już od początków jej istnienia… Najpierw pojawiła się akcja (Wjazd pociągu na stację w Ciotat braci Lumière, 1895), potem widowisko (Podróż na księżyc Georgesa Mélièsa, 1902), zaś na przestrzeni kolejnej dekady wykształciła się pełnokrwista, wielowątkowa, pogłębiona fabuła. Kino, szczególnie w swym popularnym wydaniu, przeobrażało się w “fabryką snów”, stając się sposobem na chwilowe przynajmniej urealnienie marzeń. Później jednak – w latach 40., 50., czy 60. – stawało się ono w większej mierze obrazem rzeczywistości, jej różnorodnych dramatów, a także podejmowało bezkompromisowe poszukiwania artystyczne. Szczęki (1975) czy Gwiezdne wojny (1977) zdawały się przywracać bieg ruchomych obrazów do jego pierwotnego łożyska. Z czasem odchodzono coraz częściej od realizmu i prób zindywidualizowanej poetyki filmowej, idąc w kierunku ewoluującej, ale nigdy nie wyczerpującej się widowiskowej opowieści, żerującej na zbiorowym doświadczeniu mitu. Prezentowany zestaw filmów nie odpowiada jednak pierwszemu skojarzeniu z tematem, nie jest reprodukcją współczesnych tendencji w kinie światowym, na gruncie polskim manifestujących się często w sposób karykaturalny. Może on nawet uchodzić za swego rodzaju prowokację wobec przyzwyczajeń współczesnego widza. W prowokacji tej jednak nie tyle chodzi o unaocznienie przeciwieństwa, co o odkrycie odmienności. Nade wszystko dzieło Wojciecha J. Hasa Rękopis znaleziony w Saragossie (1964), ale w pewnym stopniu także film Zbigniewa Rybczyńskiego Oj! nie mogę się zatrzymać! (1975), posługując się konwencjami charakterystycznymi dla fabularnego widowiska, objawiającego się najwyraziściej w formie “superprodukcji”, tworzą zupełnie autonomiczną, niepowtarzalną wartość o wybitnych cechach artystycznych. Pokazują, że można inaczej uczestniczyć w kinie, nie porzucając bynajmniej strategii widowiska. Biorąc wymienione filmy na dydaktyczny warsztat, należy zwrócić uwagę właśnie na ich walory widowiskowe oraz na ich fabularną i wizualną atrakcyjność. Warto zarazem wskazać, jak można owymi atrakcjami żonglować, aby osiągnąć efekt wypowiedzi zindywidualizowanej, poważnej, krytycznej wobec dyskursu kultury popularnej i wreszcie wypełnionej treścią.
Scenariusze lekcji
1. Od rzeczywistości do metafory współczesności – „Oj! nie mogę się zatrzymać!” Zbigniewa Rybczyńskiego
2. – O pochwale fikcji i sensie opowiadania – „Rękopis znaleziony w Saragossie” Wojciecha Jerzego Hasa
Broszura
1. Akcja, fabuła, widowisko
Prezentacja
Webinar Akcja Fabuła Widowisko
Zagadnienia do dyskusji
- Superprodukcja wyrafinowanym dziełem sztuki – Rękopis znaleziony w Saragossie Wojciecha Jerzego Hasa.
- Forma filmowa jako sposób wypowiadania się o świecie.
- Rola ironii w kształtowaniu filmowej opowieści w Rękopisie znalezionym w Saragossie Wojciecha Jerzego Hasa.
- Labirynt jako obecna w kulturze forma widzenia ludzkiej egzystencji.
- Człowiek wobec czasu w filmie Rękopis znaleziony w Saragossie Wojciecha Jerzego Hasa.
- Rękopis znaleziony w Saragossie Wojciecha Jerzego Hasa – film zanurzony w tradycje kultury (barok, orientalizm, surrealizm…).
- “Niedoskonałość” formy drogą do artystycznego sukcesu Rękopisu znalezionego w Saragossie Wojciecha Jerzego Hasa.
- Wieloznaczność finałowej sceny Rękopisu znalezionego w Saragossie Wojciecha Jerzego Hasa.
- Autonomiczna i twórcza rola dźwięku w Oj! Nie mogę się zatrzymać Zbigniewa Rybczyńskiego.
- Film a rzeczywistość – Oj! Nie mogę się zatrzymać Zbigniewa Rybczyńskiego.