EDUKACJA
Lawa, reż. Tadeusz Konwicki (1989) – Poradnik maturzysty

Lawa, reż. Tadeusz Konwicki (1989) – Poradnik maturzysty

Lawa, reż. Tadeusz Konwicki (1989) – Poradnik maturzysty   Kierunki interpretacji i zagadnienia interpretacyjne 1. Zbiorowy portret polskiego społeczeństwa ukazany w różnych tekstach kultury. Sięgnięcie przez Konwickiego do wielkiego dramatu romantycznego traktującego o Polsce i Polakach – adaptacja filmowa wszystkich części Dziadów Mickiewicza; „opowieść

Lawa, reż. Tadeusz Konwicki (1989) – Poradnik maturzysty

 

Kierunki interpretacji i zagadnienia interpretacyjne

1. Zbiorowy portret polskiego społeczeństwa ukazany w różnych tekstach kultury.

  • Sięgnięcie przez Konwickiego do wielkiego dramatu romantycznego traktującego o Polsce i Polakach – adaptacja filmowa wszystkich części Dziadów Mickiewicza; „opowieść o Dziadach” a nie „Dziady na ekranie”.
  • Funkcja i wymowa tytułowego motywu lawy (zaczerpniętego z dramatu Mickiewicza).
  • Film o Polakach ukazujący ponadczasowy portret polskiego społeczeństwa: według słów reżysera – odbicie polskich kompleksów, urazów, niespełnionych nadziei.
  • Pokazanie wartości ważnych dla Polaków (związanych z ideałami romantycznymi), jak umiłowanie wolności, obrona indywidualizmu, szacunek dla człowieczeństwa.
  • Panorama polskiej historii XIX-wiecznej i współczesnej; przeplatanie się obrazów z różnych okresów historii Polski, np. podczas Wielkiej ImprowizacjiWidzenia Księdza Piotra czy w epilogu filmu (np. sceny z XIX-wiecznych powstań narodowych, II wojny światowej, obrazy z Auschwitz, współczesna ulica warszawska, msza papieska przed Pałacem Kultury); funkcje wstawek i przebitek montażowych.
  • Sceny i symbole ukazujące martyrologię Polaków.
  • „Rozrachunkowy” obraz Polaków, np.:
    – obrazy zdrady narodowej (towarzystwo stolikowe, lewa strona na balu);
    – postać Belzebuba ucharakteryzowana na polskiego szlachcica.
  • Funkcje postaci i motywów symbolicznych, np. anioł z amarantową szarfą (Polonia), orzeł próbujący poderwać się do lotu, motywy rozkwitającej przyrody.
  • Wizja ziszczania się marzeń o wolności – aluzja do wydarzeń współczesnych (sceny nawiązujące do wydarzeń współczesnych z lat 80.).

Przykładowe utwory literackie korespondujące z zagadnieniem:

  • Jan Kochanowski, Pieśń VKs. II; O spustoszeniu Podola przez Tatarów
     obraz Polski nękanej przez niżej od niej stojących cywilizacyjnie Tatarów; wezwanie szlachty do przezorności i opodatkowania się na rzecz stałej armii.
  • Piotr Skarga, Kazania sejmowe
    – przedstawienie wad Polaków i mankamentów polskiego społeczeństwa – „chorób Rzeczpospolitej”, które nieuchronnie prowadzą do upadku państwa; porównanie Polski do tonącego okrętu; nawoływanie do poprawy.
  • Ignacy Krasicki, Do króla (lub inna satyra ukazująca wady polskiego społeczeństwa, np. Świat zepsutyPijaństwo)
    – krytyczny obraz konserwatywnej sarmackiej szlachty: głupiej, próżnej, zawistnej, o ograniczonych horyzontach umysłowych – niepotrafiącej docenić dobrego oświeconego władcy.
  • Bolesław Prus, Lalka
    – obsesyjna, spóźniona miłość Wokulskiego do Izabeli Łęckiej jako uczucie destrukcyjne, prowadzące do klęski bohatera, który żyje złudzeniami, postrzegając ukochaną przez pryzmat romantycznych wyobrażeń;
    – inne oblicza miłości, np. „silniejsza niż śmierć” miłość prezesowej Zasławskiej do stryja Wokulskiego, nieszczęśliwa miłość pani Stawskiej.
  • Adam Mickiewicz, III część Dziadów
    – naród „jak lawa” – wewnętrzny podział polskiego społeczeństwa zobrazowany m.in. podziałem na towarzystwo stolikowe i przy drzwiach w scenie VII oraz na prawą i lewą stronę w scenie VIII; pokazanie szlachetności młodzieży będącej nadzieją narodu.
  • Stanisław Wyspiański, Wesele
    – pokazanie głęboko tkwiących w narodzie podziałów społecznych, uniemożliwiających podjęcie wspólnej walki;
    – rozrachunek z polskimi mitami narodowymi.

2. Postać poety (artysty) i jego rola w życiu społeczeństwa ukazane w różnych tekstach kultury.

  • Lawa jako opowieść o Mickiewiczu (ukazanie poety romantycznego przez jego dzieło); podobieństwo przeżyć egzystencjalnych Konwickiego i Mickiewicza.
  • Postać Mickiewicza „rozdwojona”: stary Poeta (z czasów paryskich) grany przez Gustawa Holoubka oraz młody poeta-kochanek i więzień bazyliańskiej celi (rola Artura Żmijewskiego); znaczenie tego zabiegu reżyserskiego.
  • Kwestie wygłaszane przez starego Poetę (m.in. Przedmowa rozpoczynająca i zamykająca film, Wielka Improwizacja) – syntezą losów polskiego narodu i postawieniem pytań o sens dziejów; zaangażowanie poety w życie narodu.
  • Funkcja przebitek montażowych podczas Wielkiej Improwizacji – ekspozycja doniosłych pytań egzystencjalnych zadawanych przez poetę (np. o sens cierpienia); uniwersalizacja najbardziej dramatycznych doświadczeń narodu polskiego i ludzkości.
  • Rozbudowane (w stosunku do dramatu) motywy biografii Mickiewicza, a zwłaszcza postać Maryli (której twarz mają także inne postacie kobiece); wyeksponowanie roli miłości i trwałej jej obecności w życiu poety; splot problematyki patriotycznej i miłosnej.
  • Nadanie Mickiewiczowskiej postaci Gustawa-Konrada – poety romantycznego, kochanka i patrioty – wymiaru ponadczasowego.
  • Lawa jako opowieść o samym Konwickim (powrót do kraju lat dziecinnych, małej ojczyzny twórcy); funkcja zdjęć ukazujących obrazy Wilna i Wileńszczyzny z różnych okresów historycznych.

Przykładowe utwory literackie korespondujące z zagadnieniem:

  • Jan Kochanowski, Pieśń XXIV, Ks. II („Niezwykłym i nie leda piórem opatrzony…”)
    – renesansowy manifest dumy poety przeświadczonego, iż swoimi dziełami zapewnił sobie nieśmiertelność (kontekst: renesansowy topos Deus artifex).
  • Adam Mickiewicz, III część Dziadów
    – Wielka Improwizacja jako wyraz mocy twórczej i siły sprawczej poety, który czuje się przywódcą narodu i w imię szczęścia tegoż narodu wyzywa Boga na pojedynek; romantyczna koncepcja poezji, kreacja poety romantycznego (wybitność, wielkość, samotność, poczucie wyalienowania, tragiczność itp.)
  • Juliusz Słowacki, Grób Agamemnona
    – rola poety w dziejach narodu – prawo do poruszania bolesnych kwestii i budzenia sumień; skontrastowanie własnej sytuacji poety narodu słabego z Homerem – piewcą niezłomnych Greków.
    – przeświadczenie poety o sile własnej twórczości, która będzie oddziaływała na przyszłe pokolenia i przyczyni się do moralnego odrodzenia narodu, choć sam poeta był niedoceniany za życia (autobiografizm).
  • Stanisław Wyspiański, Wesele
    – artyści (postacie rzeczywiste wprowadzone do literatury) uczestniczący w weselu w bronowickiej chacie, m.in. Poeta, Pan Młody, Gospodarz, Nos, i ukazywane przez nich dylematy sztuki: chłopomania, bierność, modernistyczne pozy, marzenia o wielkości i wielkim znaczeniu sztuki itp.

3. Relacje między przeszłością i teraźniejszością („wczoraj” i „dziś”) ukazane w różnych tekstach kultury.

  • Zamysł kompozycyjny filmu: połączenie wszystkich części Dziadów w układ obrazów, przeplatanych powtarzającymi się scenami i ujęciami, pokazującymi rytm polskich dziejów; odejście od porządku fabularnego.
  • Historyczne i współczesne odniesienia włączone do adaptacji romantycznego dzieła poprzez różne zabiegi artystyczne, np.:
  • zaskakujące zestawienia montażowe (samochody pod pałacem Senatora, współczesne migawki z Wilna i Warszawy);
    – przebitki towarzyszące kwestiom postaci, np. podczas Wielkiej Improwizacji i WidzeniaKsiędza Piotra czy w epilogu filmu (np. sceny z XIX-wiecznych powstań narodowych, II wojny światowej, obrazy z Auschwitz, współczesna ulica warszawska, msza papieska przed Pałacem Kultury, robotnicy wychodzący ze Stoczni Gdańskiej);
  • Podkreślenie ponadczasowego charakteru Dziadów i znaczenia dzieła dla polskiej historii poprzez powierzenie roli Konrada Gustawowi Holoubkowi, odtwórcy tej roli we wcześniejszych znaczących inscenizacjach dramatu.
  • Ujawnianie, iż film jest artystyczną wypowiedzią ukazującą wizję dziejów i polskie kompleksy w konkretnej sytuacji historycznej (np. pokazanie ekipy filmowej i aktorów wychodzących przez bramę Wytwórni Filmów Dokumentalnych i Fabularnych).
  • Ponadczasowy portret zbiorowy polskiego społeczeństwa; ukazanie polskich kompleksów głęboko tkwiących w podświadomości, marzeń, dążeń niepodległościowych, romantycznych wzorców i idei, na których budowana jest polska tożsamość; funkcja obrazów symbolicznych, np. scen na cmentarzu, cmentarnych ptaków okrążających glob ziemski, orła podrywającego się do lotu, Anioła-Polonii pojawiającego się w różnych kontekstach.
  • Ukazanie ponadczasowego tragizmu polskich losów (przebitki montażowe: XIX-wieczne powstania narodowe, zesłańcy syberyjscy, Katyń, Auschwitz, powstanie warszawskie itp.).
  • Przedłużenie tragicznej historii we współczesnych nadziejach Polaków (współczesna warszawska ulica, msza papieska itp.).
  • Optymistyczny wydźwięk scen kończących film (nadzieje i marzenia wolnościowe, które przez lata podtrzymywały Polaków, zaczynają się spełniać).

Przykładowe utwory literackie korespondujące z zagadnieniem:

  • Stanisław Wyspiański, Wesele
    – pokazanie, jak historia kształtuje współczesność; dawne wydarzenia stworzyły przepaść między warstwami społecznymi i uniemożliwiają prawdziwe zjednoczenie oraz podjęcie wspólnej walki;
    – rozrachunek z polskimi mitami narodowymi, które kształtują nasze wyobrażenia i sprawiają, że pogrążony w letargu naród nie jest w stanie zerwać się do czynu.
  • Krzysztof Kamil Baczyński, Historia
    – tragizm historiograficzny; historia jako mechanizm zmuszający kolejne pokolenia do spłacania tej samej daniny krwi, cierpienia i łez („to krew ta sama spod kity czy hełmu”); wizja pochodu ludzkości pogrążającego się w czasie, schodzącego w dół, pod ziemię i pytanie, jak przyszłe pokolenia ocenią tragiczną sytuację ludzi żyjących w czasie wojny.
  • Tadeusz Borowski, Opowiadania (U nas w Auschwitzu…)– refleksje bohatera-narratora o tym, iż istnieje znak równości między XX-wiecznymi systemami totalitarnymi a starożytnym niewolnictwem; ocenę historii w pamięci pokoleń kształtują zwycięzcy.
  • Gustaw Herling-Grudziński, Inny świat
    – znaczenie utworu Dostojewskiego dla Natalii Lwownej i samego Autora: ciągłość między katorgą a sowieckim łagrem budująca wspólnotę cierpienia pokoleń; funkcja tytułu, podtytułu i motta.

Inne zagadnienia przydatne do interpretacji filmu

  • Sposoby ukazania tradycji funkcjonującej we współczesnym świecie i warunkującej ciągłość pokoleń.
  • Motyw anioła w różnych tekstach kultury; jego wcielenia i funkcje w dziele.
  • Etos polski: sposoby ukazania w literaturze i dziełach należących do innych dziedzin sztuki wartości ważnych dla polskiego społeczeństwa.
  • Relacje między jednostką i społeczeństwem zobrazowane w różnych tekstach kultury.

Słowa kluczowe:

romantyzm, ojczyzna, tradycja, naród polski/Polska, społeczeństwo, historia/przeszłość, współczesność, wybitna jednostka, poeta, miłość.