Lekcja 15 – W krzywym zwierciadle

Wyobraźmy sobie, że stajemy przed krzywym zwierciadłem. W lustrzanym odbiciu obraz deformuje się, przybiera karykaturalne kształty. Zaskoczeni, zwykle rozbawieni groteskowym efektem, zwracamy uwagę na kwestie, które wydają nam się oczywiste – na istotę i funkcję tradycyjnego lustra – wszak ma ono służyć prezentowaniu wiernego odbicia rzeczywistości.

Sceny do analizy

Hydrozagadka, reż.: Andrzej Kondratiuk (1971)

Polska kronika non-camerowa nr. 1, reż.: Julian Antonisz (1981)

Opracowanie: Radosław Osiński

Krzywe zwierciadło rozwija tę możliwość, prowokuje przeglądającego się w nim do samodzielnego rekonstruowania regularności własnych kształtów. Aby tego dokonać, musimy przywołać z pamięci obraz naszej postaci, odtworzyć detale i kontury. Paradoksalnie zatem, krzywe zwierciadło poszerza naszą świadomość, wzbogaca wiedzę o naszym autentycznym lustrzanym odbiciu, a co za tym idzie – o nas samych. Kino, jak każda dziedzina sztuki, stara się być źródłem prawd o człowieku i świecie, w którym żyjemy. W toku swego rozwoju X Muza opracowała własny język, repertuar środków wyrazu, konwencji gatunkowych i schematów fabularnych. Wszystkie te narzędzia miały udoskonalić sposoby konstruowania wypowiedzi filmowej, ale człowiek z każdą chwilą zmienia się i inaczej postrzega świat. Wszelkie systemy normatywne – także te obowiązujące w sztuce filmowej – w obrębie których najpierw poruszamy się intuicyjnie, poddają się upływowi czasu. Panujące reguły, zwyczaje i kanony stają się coraz powszechniej rozpoznawalne. Jednym ze świadectw tego, że pewien zespół zasad kreowania, komunikowania i interpretowania znaczeń uległ schematyzacji i wyczerpaniu, jest pojawienie się ujęć i realizacji tych zasad w krzywym zwierciadle. Funkcję takiego krzywego zwierciadła w dziedzinie sztuki pełni zjawisko parodii. Dan Harries jako główne właściwości parodii wymienia funkcję konserwatywną (parodia potwierdza silną pozycję standardów, tradycji i kanonów, do których nawiązuje) oraz funkcję transgresywną (parodia wskazuje na ograniczenia danych systemów normatywnych, demaskuje ich konstrukcję i elementy składowe). Dwa filmy, które znajdują się na płycie, Hydrozagadka (1970) Andrzeja Kondratiuka oraz Polska Kronika Non-Camerowa nr.1 (1981) Juliana Józefa Antonisza, w jawny sposób pełnią rolę krzywych zwierciadeł kina. Posługując się parodią, dekonstruują filmowe środki, konwencje i standardy budowania świadomości Polaków w rzeczywistości PRL – w rzeczywistości, w której wszelkie próby odsłaniania mechanizmów ideologicznej perswazji były dla władzy podejrzane, a dla artystów ryzykowne.

Scenariusz lekcji

1. Achilles, Superman, As I Spółka, Czyli O Tym, Jak Przekształca Się Wzorzec Bohatera

Broszura

1. W krzywym zwierciadle

Zagadnienia do dyskusji

Czy Hydrozagadka i Polska Kronika Non-Camerowa mogą być zabawne dla współczesnego widza?
Czy parodia wymaga od widza erudycji?
Czy istnieją związki między parodią a antyutopią?
Jakie cechy mógłby mieć współczesny polski As, a jakie jego przeciwnicy?
Czy dzisiejsze programy informacyjne są obiektywne?
Czy filmowy komiks może być arcydziełem?

Komentarze filmoznawcze

Komentarze subiektywne