Lekcja 23 – Malarskie Inspiracje
Inspiracje filmu malarstwem stanowią niezwykle interesujący przykład korespondencji sztuki filmowej ze sztukami tradycyjnymi. Film jest zasadniczo sztuką adaptacji; adaptacja jest podstawową techniką twórczą kina. W przypadku malarstwa symbioza ta zaznacza się szczególnie wyraźnie. Malarstwo i inne formy plastyczne oraz filmy to przecież obrazy.
Filmy
Brzezina, reż.: Andrzej Wajda (1970)
Łagodna, reż.: Piotr Dumała (1985)
Sceny do analizy
Brzezina, reż.: Andrzej Wajda (1970)
Łagodna, reż.: Piotr Dumała (1985)
Opracowanie: dr Piotr Skrzypczak
Kino zawdzięcza bardzo wiele malarstwu; od początku swego istnienia korzystało z jego rozwiązań kompozycyjnych, perspektywicznych, figuralnych i fakturowych, a później – po wprowadzeniu barwy – odwoływało się także do malarskiej kolorystyki. Czerpało ochoczo z tematów dzieł plastycznych i wykorzystywało motywy w nich zawarte – zarówno w formie bezpośrednich cytatów, jak i bardziej dyskretnych aluzji. Ten ostatni rodzaj inspiracji sztuki filmowej sztukami plastycznymi wydaje się najbardziej intrygujący. Liczne przykłady transformacji sensów dzieła malarskiego na obraz filmowy odnaleźć można przecież nie tylko w filmowych biografiach artystów pędzla czy w filmach jawnie odwołujących się wizualnie do malarstwa, ale i w utworach zupełnie tematycznie z nim niezwiązanych. Do kategorii “malarzy ekranu” z pewnością należy zaliczyć Andrzeja Wajdę. Filmy Wajdy są malarskie same w sobie, ze względu na znakomite walory wizualne – scenograficzne i operatorskie. Szczególnie charakterystyczna dla twórczości Wajdy jest wyjątkowa intensywność i różnorodność cytowanego i przywoływanego w niej repertuaru dzieł. Trudno bowiem wskazać reżysera, który równie często, jak czyni to Wajda, szukałby natchnienia w malarstwie, wplatając do swoich filmów motywy konkretnych obrazów lub cytując je w całości i niemal dosłownie. Brzezina jest jednak jeszcze innego rodzaju przykładem korespondencji obu sztuk. Ten film nie tylko zawiera liczne odwołania do malarstwa Jacka Malczewskiego, ale całkowicie zainspirowany został problematyką jego twórczości. Można nawet powiedzieć, że filmowa Brzezina jest filmem tyleż według Malczewskiego, co według Iwaszkiewicza, jeżeli chodzi o związek Erosa i Tanatosa – dialektykę życia i śmierci.
Ten sam temat podejmuje również Piotr Dumała w swoim kilkunastominutowym arcydziele animacji: Łagodnej na podstawie noweli Fiodora Dostojewskiego. Dumałę wprost należy nazwać “malarzem”, tak w tradycyjnym, jak w filmowym tego słowa znaczeniu. Obydwa filmy, będąc znakomitymi przykładami plastycznej wyobraźni ich twórców, są zarazem indywidualnymi, osobistymi adaptacjami klasyki literackiej.
Scenariusze lekcji
1. “Brzezina” Andrzeja Wajdy symbolizm w literaturze i w filmie
2. Mityczna transformacja symbolu Erosa i Thanatosa w Brzezinie Andrzeja Wajdy filmie stanowiącym niezwykły przykład korespondencji sztuk filmu i malarstwa
3. “Łagodna” Piotra Dumały jako przykład korespondecji filmu i malarstwa
Broszura
Zagadnienia do dyskusji
- Pomiędzy symbolem i alegorią – interpretacje motywów wizualnych w filmowejBrzezinie.
- Brzezina i Wesele Andrzeja Wajdy jako przykłady korespondencji sztuki filmowej z malarstwem polskim.
- Żywi ludzie czy upiory? Kreacje postaci w Brzezinie Andrzeja Wajdy.
- Korespondencje malarskie w wizjach plastycznych Piotra Dumały.
- Fabularny film aktorski a film animowany – podobieństwa i różnice.
- Symbole i alegorie w Łagodnej Piotra Dumały – niejednoznaczne interpretacje