Lekcja 8 – Metafory prawdy

W ciągu ostatniego półwiecza polscy dokumentaliści wypracowali wyjątkową w skali światowej metodę realizacji filmów dokumentalnych. Ich znakiem rozpoznawczym stał się film krótkometrażowy, który przedstawiając konkretnych ludzi, zdarzenia i zjawiska, posiada formę sugerującą istnienie znaczeń metaforycznych.

Sceny do analizy

Siedem kobiet w różnym wieku, reż.: Krzysztof Kieślowski (1978)

Szczurołap, reż.: Andrzej Czarnecki (1986)

Wszystko może się przytrafić, reż.: Marcel Łoziński (1995)

Opracowanie: dr Mikołaj Jazdon

Najważniejsze filmy należące do kanonu polskiej szkoły dokumentu powstały w latach 50., 60., 70. i 80. w dwóch wytwórniach: warszawskiej WFD (Wytwórnia Filmów Dokumentalnych) i łódzkiej WFO (Wytwórnia Filmów Oświatowych). Czołowi twórcy tych dokumentów to: Jerzy Bossak, Kazimierz Karabasz, Krzysztof Kieślowski, Marcel Łoziński, Wojciech Wiszniewski, Andrzej Brzozowski, Władysław Ślesicki, Marek Piwowski, Bogdan Dziworski. Filmy polskiej szkoły dokumentu to głównie utwory krótkometrażowe o oryginalnej, starannie opracowanej formie, przedstawiające autorski punkt widzenia na zaprezentowane w filmie wydarzenia, zjawiska czy osoby. W kilkuminutowych filmach dokumentalnych, takich jak Ludzie w drodze (1960) Kazimierza Karabasza, Archeologia (1967) Andrzeja Brzozowskiego czy Kilka opowieści o człowieku (1983) Bogdana Dziworskiego, ważne jest każde, nawet najkrótsze ujęcie, każdy, nawet najsłabiej słyszalny odgłos. Układ obrazów, dobór muzyki, komentarza, efektów dźwiękowych lub wypowiedzi bohaterów – wszystko to stanowi dla autorów środek umożliwiający precyzyjny opis wycinka rzeczywistości, w którym zawiera się treść daleko wykraczająca poza dosłowną zawartość obrazów, dźwięków i słów. Może to być szersza diagnoza rzeczywistości, próba uchwycenia uniwersalnych reguł rządzących światem czy metafora odsłaniająca nieoczywisty sens ukryty w tym, co nas otacza. Metodę opisywania świata w filmie dokumentalnym za pomocą metafor i metonimii rozwinęli młodzi reżyserzy debiutujący u progu lat 70. (Krzysztof Kieślowski, Marcel Łoziński, Grzegorz Królikiewicz, Tomasz Zygadło, Wojciech Wiszniewski), znajdując w niej sposób na ujawnienie prawdziwego oblicza rzeczywistości, ukrywanego i fałszowanego przez wszechobecne w mediach przekazy propagandowe. Fabryka (1970) i Szpital (1976) Krzysztofa Kieślowskiego, Szkoła podstawowa (1971) Tomasza Zygadły czy Moje miejsce (1987) Marcela Łozińskiego bardziej niż opisami pewnych zawodowych i środowiskowych mikrospołeczności są filmami o Polsce lat 70. i 80.

4. Film dokumentalny Krzysztofa Kieślowskiego „Siedem kobiet w różnym wieku”, jako metafora prawdy o dramacie ludzkiego życia

5. Dialog ponad przepaścią światów, czyli o filmie Marcela Łozińskiego „Wszystko może się Przytrafić”

6. Człowiek w sytuacji zagrożenia

7. „Ja też będę stary, Ja też będę stara.” Lekcja wychowawcza na podstawie filmu Marcela Łozińskiego „Wszystko może się przytrafić”

Opracowanie filmoznawcze

1. Siedem kobiet w różnym wieku
2. Wszystko może się przytrafić
3. Szczurołap, reż. Andrzej Czarnecki

Broszura

1. Metafory prawdy

Zagadnienia do dyskusji

Możliwości opisu rzeczywistości, jakie dają trzy różne metody realizacji filmu dokumentalnego: dokument oparty na realizacji zdjęć obserwowanych, film półotwarty i dokument kreacyjny.
Film dokumentalny jako subiektywna wypowiedź autora o świecie.
Sposoby postrzegania rzeczywistości z perspektywy dziecka i starego człowieka na przykładzie filmu Wszystko może się przytrafić.
Film a literatura – porównanie omówionych filmów dokumentalnych z krótkimi utworami literackimi podejmującymi podobną tematykę, np.: Siedem kobiet w różnym wieku Kieślowskiego i opowiadanie Dino Buzzatiego Dziewczyna, która spada… spada… spada…, Wszystko może się przytrafić Łozińskiego i Jej pierwszy bal Katherine Mansfield czy Szczurołap Czarneckiego i opowiadanie Aleksandra GRINA pod tym samym tytułem.
Co wolno, a czego nie należy filmować? Wybory etyczne i moralne, przed którymi staje reżyser filmów dokumentalnych.

Komentarze filmoznawcze

Komentarze subiektywne