Lekcja 20 – Poezja i proza kina
W teorii filmu można odnaleźć podział na “kino poezji” i “kino prozy” zaproponowany przez włoskiego reżysera i teoretyka kina Pier Paolo Pasoliniego, który był orędownikiem kina ekspresyjnego, impresjonistycznego, onirycznego, słowem poetyckiego obrazu filmowego wolnego od klasycznych wzorców dramaturgicznych i narracyjnych.
Sceny do analizy
Aria dla atlety, reż.: Filip Bajon (1972)
Dziewczyny do wzięcia, reż.: Janusz Kondratiuk (1972)
Opracowanie: dr Sylwia Kołos
Pasolini, przedstawiając swoje tezy, porównywał strukturę filmu do marzenia sennego i procesu przypominania, gdyż “każdy odtwórczy wysiłek pamięci jest ciągiem obrazków, czyli w pewien sposób pierwotną sekwencją filmową”. To niezwykle istotne dla naszych rozważań twierdzenie, zwłaszcza w kontekście Arii dla atlety Filipa Bajona – filmu, którego obraz to zapis wspomnień głównego bohatera.
Pasolini zwraca też uwagę na istnienie w kinie “języka prozy”, ponieważ “tradycja języka kinematograficznego (…) jest naturalistyczna i obiektywna”. Zastosowanie przez twórcę filmu któregoś z przedstawionych “wariantów językowych” warunkuje styl obrazu, narzuca dominanty estetyczne i dramaturgiczne, jak ma to miejsce w przypadku – wspomnianej już – Arii dla atlety oraz Dziewczyn do wzięcia Janusza Kondratiuka. Pierwszy film jest poetycką wizją pewnej epoki, drugi – obiektywną, niemal dokumentalną relacją ukazującą jeden dzień z życia bohaterów. Obydwa filmy to też dwie odmienne historycznie i estetycznie rzeczywistości. Przełom XIX i XX wieku, stylistyczna złożoność modernizmu, o którym opowiada Bajon, niesie ze sobą dużo większe możliwości kreacyjne niż siermiężny PRL wczesnych lat 70. przedstawiony w obrazie Kondratiuka. W Słowniku terminów literackichczytamy, że proza to między innymi “mowa pospolita o funkcjach głównie poznawczo-komunikatywnych, w opozycji do specyficznej mowy poetyckiej, realizującej głównie funkcję estetyczną”. Artystyczne wybory dokonane przez obu reżyserów sprawiły, że przedstawiona tu definicja znajduje swoją realizację w ich filmach. Prostota filmowego języka w obrazie Kondratiuka i “pospolitość mowy” jego bohaterów to najbardziej charakterystyczne cechy Dziewczyn do wzięcia, które jaskrawo kontrastują z wyrafinowaną estetycznie wizją fin de siecle’u z Arii dla atlety. Oba filmy wpisują się więc w refleksję teoretyczną dotyczącą tendencji realistycznych i kreacyjnych kina i pozwalają widzieć w Bajonie twórcę, który całkowicie zawierza obrazowi filmowemu, w Kondratiuku zaś reżysera ufającego tylko rzeczywistości.
Scenariusze lekcji
1. Lekcja Wychowawcza poświęcona tematyce wstydu w oparciu o film „Dziewczyny do wzięcia” Janusza Kondratiuka
2. „Świat nie był wtedy taki, jaki był naprawdę, ale taki, jakim się chciało, aby był” przywileje młodości w filmach Filipa Bajona i Janusza Kondratiuka
Broszura
1. Poezja i proza kina
Zagadnienia do dyskusji
- Co oznaczają pojęcia: dekadentyzm, symbolizm, ekspresjonizm, impresjonizm, w kontekście omawianych filmów?
- Socrealizm w kulturze polskiej.
- Przedwiośnie Filipa Bajona na tle innych adaptacji literatury polskiej.
- Podaj podstawowe różnice między operą a operetką?
- Co to jest kino kultowe (na podstawie wybranych tytułów z kina polskiego i powszechnego)?