Lekcja 39 – Eksperymenty
Eksperyment w sztuce to zjawisko niezwykle konstruktywne. Jest on jednym z podstawowych czynników decydujących o jej rozwoju. Jako domena awangardy, bywa jednak często niedoceniany i nierozumiany przez odbiorcę.
Filmy (emisja 6-19.03.2023)
Elementarz, reż. Wojciech Wiszniewski (1976)
Czerwone i Czarne, reż. Witold Giersz (1963)
Webinarium (2.03.2023)
Webinarium o kinie eksperymentalnym, prowadzenie: Anna Równy
Sceny do analizy
Elementarz, reż. Wojciech Wiszniewski (1976)
Czerwone i Czarne, reż. Witold Giersz (1963)
W sztuce filmowej istnieje praktycznie od samych jej narodzin, czyli od przełomu XIX i XX wieku. Przez z górą sto lat X muza była jedną z najszybciej rozwijających się dziedzin sztuki. Przyczyną takiego stanu rzeczy stał się głównie rozwój techniki i wynikające z niego możliwości wprowadzenia do kina dźwięku i koloru, ale nie można również zapomnieć o ogromnym wkładzie w kształtowanie języka ruchomych obrazów wielkich reformatorów kina: Davida Warka Griffitha czy Siergieja Eisensteina, a później ich wiernych kontynuatorów. Kino ewoluowało szybko, chcąc nadrobić zaległości w stosunku do „starszych” sztuk: literatury czy malarstwa. Stało się więc bardzo podatne na różnego rodzaju zapożyczenia, kontaminacje, przełomy – kulturowe, społeczne, polityczne, czy właśnie eksperymenty formalne. Film jako symbol nowoczesności uważano za medium nowych czasów, które zarówno swoją dynamiką i tempem, jak i nowym sposobem opowiadania potrafi oddać ducha epoki i w pełni wyrazić dylematy ówczesnego człowieka. Z biegiem czasu i wraz z rozwojem ludzkości także kino musiało się reformować. Służyły temu na przykład rozmaite ruchy awangardowe (dadaizm, formalizm etc.), a także dokonania wielkich mistrzów (Louisa Buñuela, Orsona Wellesa czy Federico Felliniego). Realizując się w różnorodnych odmianach, rodzajach i gatunkach filmowych, stosowali oni formalne i tematyczne eksperymenty. Początkowo ich twórcze projekty rozumiała tylko niewielka garstka intelektualistów i artystów, ale z czasem wiele z tych nowatorskich pomysłów trafiało do oficjalnego i powszechnego obiegu sztuki, stając się obowiązującą normą. Tak w pewnej mierze kształtował się język kina i tak kształtuje się do dziś. Obecnie mamy do czynienia z powszechnym zjawiskiem kontaminacji sztuk i zacierania się granic między nimi. Powstają gatunki graniczne i na miarę dzisiejszych czasów stricte eksperymentalne: wideo performance, wideo instalacje etc. Wraz z rozwojem techniki, dającym możliwość szybkiego przesyłu informacji i nieograniczonej dystrybucji, zwiększa się siła ich społecznego oddziaływania. Zaproponowane w tym zestawie filmy ukazują przemiany sztuki filmowej w jej trzech rodzajach: filmie fabularnym, dokumentalnym i animowanym. W każdym z nich zastosowano zabiegi warsztatowe, które w momencie ich powstawania świadczyły o formalnym nowatorstwie. Do dziś jednak urzekają one także niezwykle autorskim spojrzeniem na świat i sztukę, stanowiąc wyraz wielkiej wrażliwości i ogromnego talentu ich autorów. Utwory te zawierają ponadto spójną i przemyślaną wizję pewnej uniwersalnej prawdy o świecie. Optymalnym narzędziem do jej przekazania okazał się w rękach artysty-demiurga eksperyment filmowy.
Scenariusze lekcji
1. ELEMENTARZ ODCZYTANY NA NOWO W FILMIE WOJCIECHA WISZNIEWSKIEGO
2. Polski alfabet według Wojciecha Wiszniewskiego – Elementarz (1976)
3. ZABAWA KOLORAMI W FILMIE „CZERWONE I CZARNE” WITOLDA GIERSZA
4. RYSOWANIE UCZUĆ ŚWIATŁEM NA PRZYKŁADZIE FRAGMENTÓW „WOJACZKA” LECHA MAJEWSKIEGO
5. RÓŻNE SPOSOBY MÓWIENIA O RZECZYWISTOŚCI PRL U
Zagadnienia do dyskusji
- Jakie chwyty i zabiegi formalne zostały zastosowane w poszczególnych filmach? Co świadczy o ich oryginalności?
- Z jakich elementów konstruuje świat swojego filmu Lech Majewski?
- Spróbuj określić cel zastosowania przez twórców poszczególnych filmów określonych środków artystycznego wyrazu. Scharakteryzuj związane z nimi konteksty: estetyczne, społeczne i polityczne.
- Rola eksperymentu artystycznego w kulturze współczesnej.
- Oryginalność i nowatorstwo w sztuce – czy to jeszcze możliwe?
- Czy ukazując sylwetkę autentycznej postaci, należy być wiernym jej faktycznej biografii?
- Czy artysta wyprzedzający epokę skazuje siebie i swoje dzieło na niezrozumienie i niedocenienie przez odbiorcę poprzez zastosowanie nowatorskich środków wyrazu?
- Chcąc właściwie odczytać dzieło sztuki, w którym zastosowano eksperymenty formalne, należy znać tradycję i historię sztuki. Wyraź swoją opinię na ten temat.
- Czy można zgodzić się z opinią niektórych artystów, że tradycyjne kino przeżyło się, a język filmowego opowiadania na tyle się zuniformizował, że nie warto dążyć do jego ewolucji?