Lekcja 1 – Kino myśli
Metafora “Kino myśli” oddaje jedną z najważniejszych funkcji, jakie może pełnić sztuka filmowa, która prócz tego, że dostarcza nam rozrywki i przyjemności, stawia sobie niekiedy cel ambitniejszy, prowokując widza do czysto intelektualnej refleksji.
Filmy:
STRUKTURA KRYSZTAŁU, REŻ.: KRZYSZTOF ZANUSSI (1969) (EMISJA 5-10.03)
TANGO, REŻ.: ZBIGNIEW RYBCZYŃSKI (1981)
Sceny do analizy:
STRUKTURA KRYSZTAŁU, REŻ.: KRZYSZTOF ZANUSSI (1969)
TANGO, REŻ.: ZBIGNIEW RYBCZYŃSKI (1981)
Opracowanie: dr Agnieszka Morstin-Popławska
Przedmiotem tej refleksji bywają zarówno sensy, jakie możemy wywieść z utworu w toku jego interpretacji, jak i sama struktura formalna dzieła. Na te dwa wymiary refleksji nad filmem otwiera zaproponowany tu zestaw: Struktura kryształu to klasyczny przykład kina intelektualnego, a zarazem głęboko humanistycznego, bo służącego pełniejszemu zrozumieniu człowieka, którego życiowym wyborom i duchowej kondycji poświęcony jest film Zanussiego. Tango natomiast to film eksperymentalny, który służy przede wszystkim poznaniu świata sztuki jako sfery autonomicznej i rządzącej się własnymi regułami. O tym, że eksperyment Rybczyńskiego wart jest refleksji, świadczy choćby fakt, iż otrzymał on w 1983 roku Oscara dla najlepszego krótkometrażowego filmu animowanego. Utwór filmowy powinien mieć zdolność zaskakiwania widza, by sprowokować refleksję i skierować jego uwagę na to, co nieoczywiste i wymagające namysłu. Innymi słowy, winien podważać dotychczasowy sposób myślenia, ukazując nieznaną wcześniej wizję rzeczywistości, lub też stawiać umiejętnie pewien problem, uruchamiając tym samym krytyczne myślenie i wzbudzając potrzebę polemiki.Kino Rybczyńskiego i Zanussiego “myśli” właśnie dzięki zaskakującym rozwiązaniom artystycznym, zwłaszcza narracyjnym. Myśl daje tu o sobie znać za pośrednictwem procesu narracji, którego rekonstrukcja nie dokonuje się przecież bez udziału widza. To on musi pozyskać i połączyć informacje, które pojawiają się w procesie narracji, by na ich podstawie zrozumieć i zinterpretować film. W obu utworach myśl wyraża się bowiem przede wszystkim poprzez konstrukcję całości. O ile Struktura kryształu nie jest filmem łatwym w odbiorze, o tyle Tangostanowi wręcz prawdziwe wyzwanie dla widza. Film Rybczyńskiego to radykalny eksperyment narracyjny, który pozornie o niczym nie opowiada, stanowiąc swoistą narracyjną zagadkę. Propozycja Zanussiego z kolei zmusza odbiorcę do szczególnej koncentracji i skupienia. kino, które “myśli”, to zatem kino bezkompromisowe, które nie dba o to, by zyskać jak największą widownię i poklask. to kino, które stawia na widzów – jak ono samo – wyjątkowych, ambitnych i otwartych na niekonwencjonalne rozwiązania oraz intelektualną przygodę.
Scenariusz lekcji
1. MULTIPLIKACJE „TANGA”
2. KIM JESTEM, LEKCJA O TOŻSAMOŚCI I ROLACH SPOŁECZNYCH NA PODSTAWIE FILMU ZBIGNIEWA RYBCZYŃSKIEGO „TANGO”
3. CZAS TERAŹNIEJSZY CIĄGŁY NA PRZYKŁADZIE „TANGA” ZBIGNIEWA RYBCZYŃSKIEGO
4. CO JEST W ŻYCIU „RZECZĄ GŁÓWNĄ” – Z. HERBERT PRZESŁANIE PANA COGITO I KRZYSZTOF ZANUSSI „STRUKTURA KRYSZTAŁU”
Opracowanie filmoznawcze
1. TANGO
Broszura
1. KINO MYŚLI
Zagadnienia do dyskusji
- Czy postawy Jana i Marka wzajemnie się wykluczają? Czy wydają się godne naśladowania?
- Jak można zinterpretować inskrypcję nagrobną, którą odczytują bohaterowie filmu w trakcie sceny na cmentarzu: “Byłem – kim jesteś. jestem – kim będziesz. Pamiętaj o mnie, by ktoś o tobie pamiętał”?
- W jakim stopniu perspektywę Jana w postrzeganiu otaczającej go rzeczywistości oddaje pochodzący z tomu Ocalenie wiersz Czesława Miłosza Miłość?
– Czy Jan, potrafiąc dostrzec wartość tego, co zwyczajne, co jest “tylko jedną z rzeczy wielu”, nie jest właśnie kimś, kto “ze zmartwień różnych swoje serce leczy”?
– Z jakich zmartwień leczy swoją duszę Jan? Od czego się uwalnia, potrafiąc patrzeć na świat z głęboką akceptacją i miłością?
– W jaki sposób świat “odwzajemnia się” Janowi?
– Czy Jan jest tym, kto “najlepiej służy”, choć może nie ma pewności co do tego, czy jego służba ma sens i czy ze zdroworozsądkowego punktu widzenia nie jest błędem?
- Czy można się zgodzić z następującym stwierdzeniem Rybczyńskiego: “Uważam, że tradycyjne kino przeżyło się. […] język filmowy zuniformizował się. Ukształtowały się pewne schematy inscenizowania i fotografowania określonych sytuacji fabularnych, schematy, poza które, w gruncie rzeczy, nie sposób wyjść. Widz nabrał pewnych przyzwyczajeń i nie rozumie, jak mu się opowiada inaczej”?
- Jakie to schematy i w jaki sposób Tango stanowi próbę ich przezwyciężenia? Czy za sprawą tego utworu możemy zobaczyć, uzmysłowić sobie coś, czego nie da się wyrazić w filmie za pomocą tradycyjnych środków?
- Czy sztuka powinna imitować rzeczywistość, czy dążyć do jak największej autonomii?