Aktualności
Lekcja 6 – Filmowe przypowieści
Data publikacji: 20 / 04 / 2022

Lekcja 6 – Filmowe przypowieści

Lekcja 6 – Filmowe przypowieści

 

Przypowieść charakteryzuje stały i łatwy do uchwycenia repertuar użytych środków. Wśród nich znaleźć można symboliczne, alegoryczne znaczenie, któremu podporządkowana jest struktura całego utworu. Przypowieści blisko do bajki, obie wykazują bowiem duży stopień dydaktyzmu. Przypowieść zawsze zmierza w kierunku uogólnień, formułuje morał w sposób możliwie przystępny, bohaterem zaś czyni everymana.

 

Sceny do analizy

Arka, reż.: Grzegorz Jonkajtys (2007)

Schody, reż.: Stefan Schabenbeck (1969)

Żywot Mateusza, reż.: Witold Leszczyński (1968)

 

Opracowanie: Anna Śliwińska

Filmowe odwołania do tej formy wypowiedz pokazują, że jest ona – wbrew pozorom – elastyczna i wciąż podlega zmianom. Paraboliczność świata przedstawionego przypowieści oraz nagromadzenie i kondensacja znaczeń prowadzą do powstania struktury dynamicznej i otwartej na nowe znaczenia właśnie przez to, że elementy składowe musimy traktować wieloznacznie i symbolicznie, poszukując w nich treści filozoficznych i uniwersalnych. Filmy Żywot Mateusza, Schody oraz Arka korzystają z metod i chwytów parabolicznych. Żadnej z tych historii nie możemy odczytywać w sposób dosłowny, każda niesie ze sobą zagadkę i tajemnicę, każe widzowi szukać podwójnych znaczeń, rozszyfrowywać ukryte sensy, nieustannie weryfikować diagnozy i interpretacje. Linearne, dosłowne odczytanie historii prowadziłoby do zubożenia, a nawet całkowitego wypaczenia sensu opowieści. Tak odczytany Żywot Mateusza byłby tylko historią nieszkodliwego wariata i podróżnika. Arka stałaby się opowieścią o śmiertelnym wirusie, Schody zaś – całkowicie absurdalnym i abstrakcyjnym obrazem człowieka. Paraboliczny świat, który widzimy we wszystkich omawianych tu filmach, budowany jest z wielu elementów składowych. Umowne są miejsca (“gdzieś”, czyli wszędzie), czas akcji i wreszcie bohaterowie, którzy pozostają dla nas anonimowi. Nie dysponujemy wiedzą na temat ich życiorysów, nie wiemy, skąd przyszli ani dokąd zmierzają. Nie potrafimy dokładnie określić, z jakich środowisk się wywodzą. W imię zasady uniwersalności mogliby być bowiem każdym z nas. Tym bardziej przykuwa naszą uwagę ich los. Życie, które przyszło im wieść, przynosi fragmentaryczne i przerysowane odbicie naszego losu. Zwraca uwagę na sprawy fundamentalne, a często przez nas przemilczane lub zapomniane. W tym właśnie można upatrywać współczesnego dydaktyzmu przypowieści. Prawa rządzące naszą codziennością ulegają zawieszeniu w świecie przypowieści. Droga jest tylko jedna – by prawidłowo odczytać omawiane utwory, musimy przebrnąć przez gąszcz podwójnych znaczeń i odwołań. Pamiętając jednocześnie, że każda z tych historii otwiera się na widza i pozostawia mu nieskończenie dużo swobody interpretacyjnej.

Broszura

1. Filmowe przypowieści

Zagadnienia do dyskusji

  • Czy film jako sztuka, którą często nazywamy “rozrywkową”, może przekazywać wartości uniwersalne?
  • Konformizm – czy lepiej jak bohater Schodów stać się częścią grupy, czy jak Mateusz pozostać wiernym sobie, nawet za cenę odrzucenia?
  • Relatywizm ocen i wielość punktów widzenia – historia Mateusza i bohatera Arki jako dwie opowieści o tym, iż na każde zjawisko można spojrzeć z wielu stron i poddać je skrajnie różnym ocenom.
  • Cierpiący z powodu samotności czy szczycący się swoją indywidualnością? – motyw outsidera w kulturze.
  • Tęsknota za rajem utraconym – motyw powrotu do arkadii, do harmonii z Bogiem i ludźmi.
  • Marzyć i śnić – czy świat fantazji może konkurować z rzeczywistością? Czy może pomóc w zaakceptowaniu świata, w którym przyszło nam żyć?
  • Przeklęty czy nadwrażliwy? – motyw samobójcy w literaturze i filmie.
  • Naturalna przyroda jako wartość ocalająca – na przykładzie Żywota Mateusza rozważ, jak natura może wpływać na los człowieka.
  • “Dlaczego jest, jak jest?” – czy we współczesnym kinie jest miejsce dla pytań uniwersalnych i filozoficznych, które zadawał sobie bohater filmu Leszczyńskiego?
  • Motyw everymana w kulturze – co oznacza stwierdzenie, że bohater powieść lub filmu mógłby być każdym z nas?

Komentarze filmoznawcze

Komentarze subiektywne