Lekcja 51 – Pytania graniczne

Twórcą pojęcia „sytuacje graniczne” był niemiecki filozof Karl Jaspers. Terminem „granica” Jaspers posługiwał się dla wyrażenia intuicji, że istnieje „coś” poza rzeczywistością empiryczną, w której egzystujemy. Twierdził on, że każdy człowiek rozpoznaje siebie jako wrzuconego w różnorodne sytuacje, w przypadku których ma ograniczoną świadomość ich charakteru. Szczególną postacią tak rozumianych sytuacji są „sytuacje graniczne”, takie jak śmierć, cierpienie, walka (głównie walka miłości), wina – są one nieprzekraczalne poznawczo, przypominają mur, który napotykamy przed sobą i o który się rozbijamy. 

Sceny do analizy

33 sceny z życia, reż.: Małgorzata Szumowska (2008)

Diabeł, reż.: Stanisław Różewicz (1985)

 

Opracowanie: Monika Maszewska-Łupiniak 

W naszym bycie empirycznym nie potrafimy dostrzec już nic więcej poza nimi, nie mogą one zostać zmienione przez nas, a najwyżej naświetlone, stanowią część istnienia samego w sobie, a przeżywanie ich związane jest z urzeczywistnianiem naszego bytu osobowego. Nie są więc rodzajem intelektualnych pojęć czy obiektywnych kategorii, a wręcz przeciwnie – kwestionują obiektywizację naszej wiedzy o świecie i nas samych, podważają punkty odniesienia, wymuszają weryfikację postaw życiowych, uświadamiają przygodność i kruchość istnienia świata. Uświadomienie sobie przemijalności i faktu ostatecznego kresu naszego istnienia empirycznego, zmusza nas do samookreślenia własnej postawy wobec owej problematyczności świata i rozbudza potrzebę poszukiwania trwałych podstaw egzystencji. Samo sformułowanie oznacza, że chodzi o jakąś sytuację „na granicy”, „pomiędzy”, w której należy dokonać pewnych wyborów, ale – co istotne – podjęte decyzje mogą mieć zasadniczy wpływ na dalsze postępowanie, wymusić weryfikację postawy życiowej: cokolwiek uczynię, będę już kimś innym. Ponieważ każdy człowiek jest przedstawicielem określonej kultury i ma swój indywidualny światopogląd (oparty o określony system etyczny, religijny, filozoficzny itd.), to jeśli znajdzie się w sytuacji, w której będzie wystawiony na jakąś ciężką próbę, sam powinien zadecydować, czy będzie ona zdefiniowana dla niego jako graniczna i czy w związku z tym uruchomi mechanizm konsekwencji, który zmieni jego życie. Teksty kultury takie jak podania, baśnie, mitologie, przypowieści, dzieła teatralne i filmowe pełne są opisów różnych doświadczeń granicznych. Problematyka to ważna, bo zmusza do refleksji, a często przynosi nieocenioną wiedzę na temat możliwości ludzkiego samopoznania. Choć Stanisław Różewicz i Małgorzata Szumowska są przedstawicielami różnych reżyserskich pokoleń, to jednak w filmach 33 sceny z życia i Diabeł odnajdziemy podobne „historie graniczne”. Będą to zbliżone opisy wydarzeń i sytuacji, które niejako samoistnie rodzą określone pytania graniczne – najważniejsze wyrastają z refleksji nad ostateczną sytuacją graniczną, jaką jest śmierć. Filmy 33 sceny z życia i Diabeł wydają się być diametralnie różne: inne są czas i miejsce akcji, bohaterowie i fabuły, inne koncepcje i rozwiązania formalne. Mimo to po bliższej analizie okazuje się, że za wymienionymi elementami kryje się w sumie ten sam przekaz: oba obrazy próbują przybliżyć widzom skomplikowany proces oswajania życia, w którym często dochodzi do zawieszenia jednotorowego, zdroworozsądkowego ujmowania zjawisk na rzecz dialektycznego i niespójnego mechanizmu zdobywania wiedzy o świecie. Wspólnym mianownikiem jest też fakt, że część odpowiedzi na pytania graniczne zawarte w filmach widzowie odnajdą w nich, ale na większość muszą poszukać rozwiązań sami. 

 

Scenariusze lekcji 

1. Od sacrum śmierci do jej profanum. O filmie Małgorzaty Szumowskiej “33 Sceny z życia”

 

Komentarze filmoznawcze

Komentarze subiektywne

Lekcja 52 – Pierwsza miłość 

Jak pisał w swojej książce Robert McLiam Wilson – wszystkie opowiadania traktują w gruncie rzeczy o miłości. Miłość to bez wątpienia najpopularniejszy temat we wszystkich rodzajach artystycznego przekazu. Także w sztuce filmowej żaden problem nie dorównuje popularnością historiom miłosnym. Ze szczególną uwagą artyści przyglądają się fenomenowi pierwszej, młodzieńczej miłości. Jest to temat tyleż wdzięczny, co niebezpieczny, można go bowiem zbanalizować, sprowadzić do bezwartościowej, trywialnej anegdoty. Zaprezentowane tu filmy, to jedne z najciekawszych opisów tego niezwykłego zagadnienia w polskiej kinematografii. 

 

Sceny do analizy

Głośniej od bomb, reż.: Przemysław Wojcieszek (2001)

Pierwsza miłość, reż.: Krzysztof Kieślowski (1974) 

 

Opracowanie: dr Sylwia Kołos 

Jak pisał w swojej książce Robert McLiam Wilson – wszystkie opowiadania traktują w gruncie rzeczy o miłości.[1] Miłość to bez wątpienia najpopularniejszy temat we wszystkich rodzajach artystycznego przekazu. Także w sztuce filmowej żaden problem nie dorównuje popularnością historiom miłosnym. Ze szczególną uwagą artyści przyglądają się fenomenowi pierwszej, młodzieńczej miłości. Jest to temat tyleż wdzięczny, co niebezpieczny, można go bowiem zbanalizować, sprowadzić do bezwartościowej, trywialnej anegdoty. Zaprezentowane tu filmy, to jedne z najciekawszych opisów tego niezwykłego zagadnienia w polskiej kinematografii. W filmach Głośniej od bomb w reżyserii Przemysława Wojcieszka i Pierwszej miłości Krzysztofa Kieślowskiego oglądamy młodych, zakochanych w sobie ludzi, obserwujemy dwie miłości, ale także dwie Polski. Kasia i Marcin żyją w nowej, współczesnej Polsce. Jadzia i Roman z kolei to bohaterowie z PRL-u, którzy zakochali się w sobie w latach siedemdziesiątych.  Rzeczywistość, którą pokazują reżyserzy, to dwa różne światy, ale problemy młodych, wchodzących w życie ludzi, są podobne. Polska z filmu Wojcieszka jest inna niż ta z PRL-u, ukazana przez Kieślowskiego. Kasia i Marcin mogą robić zakupy w supermarketach, mogą słuchać zachodniej muzyki i wyjechać do Stanów Zjednoczonych – wcale nie w charakterze emigrantów politycznych. Jadzia i Roman skazani byli na sklepy „Społem” i wizyty milicjantów, zainteresowanych meldunkiem młodych ludzi w mieszkaniu babci. Mimo to życie bohaterów determinują uniwersalne dla wszystkich czasów problemy: brak jasnych perspektyw na przyszłość, brak pieniędzy. Obydwie pary chcą też walczyć o swoje szczęście. W obu przypadkach wydaje się, że szanse na przetrwanie miłości i związków są raczej niewielkie, a jednak bohaterowie nie tracą nadziei i siły. Są bowiem młodzi. Głośniej od bomb i Pierwsza miłość to opowieści o młodości jako katalizatora siły i wiary we wspólną przyszłość.  Należy również zwrócić uwagę na fakt, że oba filmy prezentują różne rodzaje filmowe: Głośniej od bomb to film fabularny, Pierwsza miłość to dokument, zrealizowany zgodnie z postulatami dotyczącymi sztuki dokumentu, które Krzysztof Kieślowski zawarł w swojej pracy dyplomowej. Jednak także Przemysław Wojcieszek w sposobie opisu rzeczywistości w zdradza w swym filmie dokumentalny temperament. Jego styl często porównywany jest ze społecznym i realistycznym nurtem współczesnego kina brytyjskiego, którego twórcy słyną z dokumentalnej precyzji w ukazywaniu rzeczywistości. 

Scenariusze lekcji 

1. Czym jest dojrzałość – na marginesie filmu „Pierwsza Miłość” w reż. Krzysztofa Kieślowskiego
2. Głośniej od bomb, czyli jak lekcja wychowawcza
3. Miłość i macierzyństwo w wieku szkolnym na podstawie filmu dokumentalnego „Pierwsza Miłość” Krzysztofa Kieślowskiego 

Zagadnienia do dyskusji 

• Twórczość dokumentalna Krzysztofa Kieślowskiego.
• Nowy bohater w literaturze i filmie polskim po 1989 roku.
• Znaczenie toposu miłości romantycznej w kulturze współczesnej.
• Kultura „supermarketów” i „tabloidów” – genez zjawiska

Komentarze filmoznawcze

Komentarze subiektywne

Lekcja 53 – Filmowe antyutopie 

Tematem płyty są filmowe antyutopie – pesymistyczne lub co najmniej niepokojące wizje przyszłości. To temat, po który bardzo chętnie sięgało i sięga kino („Metropolis”, reż. F. Lang, „Blade Runner”, reż. R. Scott, „Matrix”, reż. A., L. Wachowski).  

Sceny do analizy

Seksmisja, reż.: Juliusz Machulski (1983)
Przekładaniec, reż.: Andrzej Wajda (1968)

 

Opracowanie: dr Piotr Skrzypczak 

Podobnie jak wiele tematów filmowych, także antyutopie posiadają swój rodowód literacki, choćby w postaci Podróży Guliwera Swifta czy Nowego wspaniałego świata Huxleya. Jako wizje futurystyczne, antyutopie lokują się najczęściej w obrębie gatunku science fiction, ale nie tylko (film grozy, film katastroficzny). W pewnym sensie SF to gatunek pozbawiony wyrazistej tożsamości i określonego typu bohatera, wykorzystujący określone struktury narracyjne i konwencje innych gatunków. Wyjątkowe predyspozycje kina do kreowania i ożywiania futurystycznych lub zupełnie fantastycznych światów, których prekursorem był już Georges Méliès, pozwoliły na swobodne łączenie filmu fantastyczno-naukowego na przykład z motywami komedii. Warto również zwrócić uwagę na specyfikę wizualnego aspektu filmu science fiction, którego oprawa scenograficzna zawsze jest odbiciem stopnia zaawansowania technologii, także filmowej, a więc tego konkretnego momentu, w którym obraz realizowano. Dlatego też wielu reżyserów, sięgających po temat fantastyczno-naukowej antyutopii, otwarcie manifestowało swój dystans do konwencji scenograficznej science fiction, umieszczając w filmach akcenty komiczne lub zgoła karykaturalne. Wszystko z przeświadczeniem, że nic się tak szybko nie starzeje, a w konsekwencji i nie bawi, jak filmowa wizja przyszłości.  Antyutopie to utopie negatywne, utwory najczęściej będące odpowiedzią na utopijne wyobrażenia o świecie. Elementy składowe pozornie idealnej organizacji państwa ukazywane są najczęściej w krzywym zwierciadle jako przyczyny zniewolenia pozbawionej cech indywidualnych jednostki. Dwa omawiane filmy: Seksmisja oraz Przekładaniec to takie właśnie, ubrane w kostium science fiction, żartobliwe wizje przyszłości. Komediowy ton obu utworów nie powinien jednak zmylić widza; stawiają one istotne i zupełnie poważne pytania o przyszłość naszej cywilizacji. Różne są natomiast konteksty realizacji i odbioru filmów. Obraz Juliusza Machulskiego jest odbiciem ponurej sytuacji społeczno-politycznej Polski z okresu stanu wojennego. Film Andrzeja Wajdy z kolei przedstawia bardziej uniwersalną wizję zagrożeń płynących z postępu naukowo-technologicznego. 

Scenariusze lekcji 

1.Więc kimże on jest właściwie wizja ,,nowych Czasów” w ,,Przekładańcu” Andrzeja Wajdy
2. Superbohater człowiek przyszłości według wizji Stanisława Lema w filmie „Przekładaniec” Andrzeja Wajdy
3 ,,Seksmisja” satyrą systemu totalitarnego

Zagadnienia do dyskusji 

• Co mogłoby być tematem współczesnej antyutopii, odzwierciedlającej niepokoje i obawy społeczeństwa XXI wieku?
• Kino jako medium prognozujące przyszłość.
• Czy “przekładaniec”, Richard Fox, ma duszę?
• Temat humanoida w literaturze i filmie. 

Komentarze filmoznawcze

Komentarze subiektywne

Lekcja 54  – W cieniu starości  

Starość, podobnie jak miłość czy śmierć, jest jednym z tych uniwersalnych tematów, wokół których toczy się nieustająca dyskusja. Okres starzenia się – zwłaszcza od momentu, kiedy dzięki rozwojowi medycyny znacznie się wydłużył – coraz częściej budzi niepokój ludzi i zmusza ich do stawiania sobie istotnych pytań. Problem starości wielokrotnie był rozważany przez humanistów, socjologów, psychologów czy filozofów, inspirował artystów niemal wszystkich dziedzin sztuki, a także skłaniał do namysłu reżyserów filmowych. Trzeba jednak podkreślić, że starość nigdy nie była tak często przedstawiana w kinie, jak czekająca u jej końca śmierć, bez której trudno sobie obecnie wyobrazić jakikolwiek film fabularny. Wyjątek pod tym względem stanowią chyba tylko komedie. Na wstępie warto więc zapytać, dlaczego temat ten jest rzadziej podejmowany przez twórców filmowych? 

Sceny do analizy

Dom starych kobiet, reż.: Jan Łomnicki (1957)

Pora umierać, reż.: Dorota Kędzierzawska (2007)

Siostry, reż.: Paweł Łoziński (1999)

 

Opracowanie: dr Kamila Żyto 

Starość to nieunikniony proces biologiczny, długi i w swym przebiegu odzierający człowieka z godności; stopniowo ograniczający jego zdolności fizyczne oraz umysłowe. Zmusza on ludzi do funkcjonowania na marginesie społeczeństwa, skazuje ich raczej na wegetowanie w stanie zawieszenia niż pozwala na pełnowartościowe egzystowanie. Doświadczanie starości jest gorzkim i bolesnym zmierzaniem ku śmierci. Jak pisał Maciej Maniewski: “Kino żywi się ruchem, akcją. Kocha młodość i urodę. Nie znosi pustki, milczenia i szarości. Boi się – podobnie jak my – starości, jaka niesie ze sobą tylko bezradne oczekiwanie na dzień ostatni, prywatny koniec świata. «Uczcie się dobrze umierać, nauczywszy się dobrze żyć» głosił święty Augustyn. To takie proste, a zarazem takie trudne. Podobnie trudne i niewdzięczne są próby ukazania na ekranie obrazów starości; tej smutnej i bezwzględnej, która odbiera prawo do godnej śmierci”. Śmierć – jakkolwiek paradoksalnie to brzmi – jest filmowo bardziej atrakcyjna: może zostać pokazana jako rzecz nagła i niespodziewana, a co za tym idzie, może stanowić punkt zwrotny akcji bądź jej nieoczekiwaną kulminację. Dlatego właśnie na stałe wpisana została do repertuaru większości konwencji gatunkowych. Bywa heroiczna, patetyczna, liryczna, a widz nigdy nie pozostaje względem niej obojętny. Natomiast starość to temat, w którym twórcy filmowi rzadko dostrzegają potencjał zdolny skutecznie budować napięcie. Mowa tu zwłaszcza o tych reżyserach, dla których ważny jest finansowy i frekwencyjny sukces.Nie oznacza to jednak, by temat starości był w kinie nieobecny. Zwłaszcza w filmie współczesnym artyści coraz częściej odczuwają potrzebę zmierzenia się z tak skomplikowanym zagadnieniem, co w pewnej mierze sprowokowane zostało przemianami struktury społecznej. Liczba emerytów w stosunku do ludzi należących do innych grup wiekowych rośnie. Coraz częściej mówi się o ich potrzebach i odrębności. Powstają uniwersytety trzeciego wieku, a osoby starsze nie żyją już przy rodzinach, u boku dzieci i wnuków, lecz funkcjonują samodzielnie. Kino także zareagowało na tę nową sytuację. W ostatnich dekadach temat starości podejmowali Lindsay Anderson w filmie Sierpniowe wieloryby (1987), Charles Dance w Lawendowym wzgórzu (2004), Jan Svěrák w Butelkach zwrotnych (2007), a wśród polskich twórców Janusz Majewski w Po sezonie (2005), Izabela Szylko w Niezawodnym systemie (2008) czy Jacek Bławut w Jeszcze nie wieczór (2009). Starość przedstawiana jest najczęściej w dwóch podstawowych tonacjach emocjonalnych. Niektórzy reżyserzy starają się na ekranie stworzyć ciepły, liryczny obraz tego etapu życia, jedynie od czasu do czasu wplatając do swoich dzieł nutę bardziej minorową, pobrzmiewającą zazwyczaj tylko w tle. Inni zaś uwydatniają negatywne aspekty starości, pokazując bezwzględność, z jaką obchodzi się ona z człowiekiem i absurd, do którego sprowadza jego życie. Bez względu na to, jaką postawę wobec starzenia przyjmą oraz która z perspektyw jest im bliższa, zawsze niemal mamy do czynienia z dziełami skłaniającymi do refleksji. Pora umierać Doroty Kędzierzawskiej, Siostry Pawła Łozińskiego i Dom starych kobiet Jana Łomnickiego są tego najlepszym przykładem. 

Scenariusze lekcji 

1. Starość nie radość O problemach wieku podeszłego w filmie „Pora Umierać” Doroty Kędzierzawskiej
2. Różne oblicza starości na podstawie filmu Pawła Łozińskiego „Siostry” oraz wybranych tekstów literackich
3. Motyw starości w kulturze. Wstęp do filmu „Pora Umierać” w reż. Doroty Kędzierzawskiej
4. Dyskusja o zaletach starości, juwenalizacji kultury i społecznych zmianach w oparciu o film Jana Łomnickiego „Dom Starych Kobiet”

Zagadnienia do dyskusji 

• Za pomocą jakich środków i zabiegów formalnych Dorota Kędzierzawska eksponuje postać głównej bohaterki?
• W jaki sposób w filmie Pora umierać podkreślana jest samotność głównej bohaterki?
• Jaką funkcję symboliczną w filmie Pora umierać pełnią okna, szyby i dom?
• Czy Aniela, bohaterka filmu Doroty Kędzierzawskiej, jest stereotypową starszą panią?
• Dlaczego film Pawła Łozińskiego Siostry jest intymną rozmową z jego bohaterkami?
• Jakie relacje łączą bohaterki filmu Siostry? W jaki sposób podchodzą one do życia i starości?
• Kto jest bohaterem filmu Dom starych kobiet? Czy film ma jednego bohatera czy wielu?
• Jaką rolę w filmie Dom starych kobiet pełni komentarz z off-u oraz warstwa szmerów? Dlaczego film pozbawiono dialogów?
• Co symbolizują pojawiające się w filmie Jana Łomnickiego zegary? 

Komentarze filmoznawcze

Komentarze subiektywne

Lekcja 55 – ABC animacji

Lekcja ABC ANIMACJI zapoznaje młodych widzów z tym rodzajem filmu oraz podstawowymi technikami wykorzystywanymi w jego realizacji, przybliża historię filmu animowanego oraz polskie tradycje i dokonania w tej dziedzinie.

Sceny do analizy

Gapiszon ogrodnikiem, reż.: Jerzy Kotowski (1965)

Kundelek, reż.: Lidia Hornicka (1969)

 

Opracowanie: dr Jadwiga Mostowska 

Lekcja ABC ANIMACJI zapoznaje młodych widzów z tym rodzajem filmu oraz podstawowymi technikami wykorzystywanymi w jego realizacji, przybliża historię filmu animowanego oraz polskie tradycje i dokonania w tej dziedzinie. Dziś coraz częściej realizuje się animacje wyłącznie przy pomocy komputera i specjali­stycznych programów temu służących – z takimi produkcjami najczęściej stykają się młodzi widzowie. Warto jednak pamiętać, że również współcześnie powstają znakomite filmy z zasto­sowaniem klasycznej animacji poklatkowej, zaś Polska ma w dziedzinie filmu animowanego długą tradycję wyznaczoną dokonaniami łódz­kich Se-ma-fora i Anima-Polu, Studia Filmów Rysunkowych w Bielsku-Białej, Studia Miniatur Filmowych w Warszawie czy też specjalizują­cego się w animacji komputerowej studia Platige Image. Film animowany (co widać na przykładzie filmów z tego pakietu oraz innych animacji przypisanych do pozostałych bloków tema­tycznych) może poruszać bardzo różnorodną problematykę. Jego możliwości w tym zakresie są nawet większe niż w przypadku filmu żywego planu, bowiem animacji nie dotyczą ograni­czenia wizualne, jakie wiążą się z realizacją choćby filmu aktorskiego. Szereg starszych filmów animowanych do dziś stanowi atrakcyjny przekaz nie tylko dla zain­teresowanych tym rodzajem filmu dorosłych, ale i dla dzieci, które odkrywają dla siebie ich bogaty, różnorodny świat, ciekawych bohaterów (takich jak psotny Gapiszon) oraz historie, które opowiadają – zabawne, zaskakujące lub wzru­szające (jak ta o Kundelku-odmieńcu). 

Dzięki pracy z lekcją ABC ANIMACJI uczeń:

 

• wskazuje cechy charakterystyczne filmu animowanego (odróżniające go od filmu żywego planu); 
• rozpoznaje wybrane techniki animacji; 
• dostrzega swoistość tekstów kultury przyna­leżnych do filmu, sztuk plastycznych i audio­wizualnych; 
• określa temat i główną myśl filmowego tekstu kultury; 
• odnosi treści filmowych tekstów kultury do własnego doświadczenia i szerszego kontekstu (społecznego, kulturowego); 
• świadomie i z uwagą odbiera filmy animo­wane adresowane do młodego widza; 
• samodzielnie wykonuje zabawki optyczne pozwalające zrozumieć powstawanie iluzji ruchu w filmie animowanym lub prosty story­board (scenopis obrazkowy) do filmu animo­wanego. 

Scenariusze lekcji  

1. Z Gapiszonem w ogrodzie.
2. Kundelek odmieniec i jego animowane przygody. Poznajemy świat filmu animowanego
3. Zadania aktywizujące na podstawie Kundelka

Broszura

1. ABC animacji

 

Zagadnienia do dyskusji 

• Co to znaczy gapa?
• Co to znaczy empatia? 
• Czym zajmuje się ogrodnik? Czy to ciężka praca? 
• Czy warto mieć zwierzątko domowe? Jakie obowiązki się z tym wiążą? 
• Czy wygląd ma znaczenie? 
• Co to znaczy być wyjątkowym? 
• Czym się różni film animowany od filmu fabularnego? 
• W jaki sposób poruszają się bohaterowie w filmie animowanym? 

Lekcja 56 – Między słowem a obrazem

Lekcja pt. “Między słowem a obrazem” polecana jest przede wszystkim do realizacji na II etapie edukacji, ale będzie również inspirująca dla młodszych uczniów.

Sceny do analizy

Baśń o korsarzu Palemonie, reż.: Jerzy Kotowski (1959)

Przygody rycerza Szaławiły, reż.: Edward Sturlis (1956)

 

Opracowanie: Anna Kołodziejczak

Jest to bowiem okres w kształceniu, który ma na celu wprowadzenie młodego, coraz bardziej świadomego odbiorcy kultury w świat samodzielnie czytanych utworów literackich i indywidualnie dobieranych filmów. To moment, w którym uczeń zaczyna wykorzystywać w inter­pretacji różnorodnych tekstów kultury doświad­czenia własne oraz znane mu elementy wiedzy o sztuce. Powoli gromadzi także informacje, które będą użyteczne przy samodzielnej analizie utworów z obszaru różnych sztuk. Obok osobi­stego kanonu ulubionych książek, młody człowiek tworzy kanon cenionych przez siebie, tak chętnie przecież oglądanych filmów. Partycypacja w kulturze to nie tylko bycie w roli odbiorcy, dlatego edukacja filmowa ma za zadanie rozbudzać potrzebę tworzenia prze­kazów o walorach estetycznych i zachęcać do podejmowania samodzielnych prób literackich, filmowych, plastycznych – często inspirowanych znanymi tekstami kultury. Zatem proponowane zajęcia – w niniejszej lekcji są to zajęcia języka polskiego – powinny uwzględniać próby o charak­terze adaptatorskim lub przekłady intersemio­tyczne, być źródłem inspiracji do własnych twór­czych poszukiwań, do rozumienia związków, jakie zachodzą pomiędzy literaturą a filmem. Niezwykle istotnym elementem kształtowania sylwetki młodego człowieka jest budowanie szacunku dla polskiego dziedzictwa kulturowego – m.in. literackiego i filmowego – jako podstawy tożsamości narodowej. W ramach tej spuścizny szczególne miejsce zajmuje język ojczysty i właśnie jemu lekcja poświęca wiele uwagi. Dla potrzeb lekcji MIĘDZY SŁOWEM A OBRAZEM zostały wybrane dwa filmy animowane, które są adaptacjami tekstów Jana Brzechwy. Analityczne podejście do zestawio­nych ze sobą utworów filmowego i literackiego pozwala na porównanie tworzyw obu sztuk, poka­zuje ich swoistość oraz specyfikę, ułatwia poznanie środków wyrazu, którymi się posługują. Wiersze Brzechwy to także skarbnica barwnej polszczyzny, rezerwuar słownictwa, do którego warto sięgać na co dzień oraz świadectwo rodzimej tradycji kultu­rowej i naszej wspólnej historii.

 

Scenariusze lekcji

1. Popleciemy banialuki o szaławile
2. „Baśń o Korsarzu Palemonie” – od tekstu literackiego poprzez rysunek aż do filmu animowanego

Broszura

1. Między słowem a obrazem

 

Dzięki pracy z lekcją pt”. Mędzy słowem a obrazem” uczeń:

• rozumie, czym jest adaptacja utworu literac­kiego (np. filmowa) oraz wskazuje różnice między tekstem literackim a jego adaptacją;
• świadomie i z uwagą odbiera filmy oraz uczy się podstaw analizy filmowej;
• rozpoznaje, do jakiego gatunku przynależy dany utwór oraz wskazuje jego cechy;
• ustala kolejność zdarzeń i rozumie ich wzajemną zależność;
• wskazuje w utworze bohaterów głównych i drugoplanowych oraz określa ich cechy;
• rozpoznaje fikcję w utworze literackim i filmowym;
• określa tematykę oraz problematykę utworu;
• nazywa wrażenia, jakie wzbudza w nim dany tekst kultury;
• przedstawia własne rozumienie utworu i je uzasadnia;
• poznaje język ojczysty;
• doskonali ciche i głośne czytanie;
• uczy się partycypacji w kulturze narodowej.

Lekcja 57 – Przewodnicy naszego dzieciństwa 

Lekcja “Przewodnicy naszego dzieciństwa” polecana jest do realizacji na I etapie nauczania, w okresie przechodzenia od dziecięcego do uporządkowanego rozumienia świata. Ze względu na multisensoryczność oddziaływania, film może wpływać na wrażliwość estetyczną i doskonalenie percepcji wzrokowej oraz słuchowej, a także sferę emocjonalną!

Sceny do analizy

Miś Uszatek, reż.: Lucjan Dembiński (1962)

Nowe przygody Misia Uszatka – Byłem tu pierwszy, reż.: Eugeniusz Ignaciuk  (1980)

 

Opracowanie: Ireneusz Artur Gryz 

Może być pożytecznym elementem edukacji dzieci, rozu­mianej nie jako przekaz gotowych informacji, ale dynamiczny proces nadawania osobistego sensu i odnajdywania się w ciągle zmieniającej się rzeczywistości. Tytuł proponowanej lekcji “Przewodnicy naszego dzieciństwa” nie został wybrany przypadkowo. Przewodnik to osoba, która – idąc przodem – wskazuje komuś drogę. Oprowadza po dobrze sobie znanym terenie, stoi na czele grupy i wpływa na osoby podążające za nim. Wydaje się, że bohaterowie filmów tworzących niniejszy zestaw mogą pełnić właśnie taką rolę, między innymi ze względu na swoją adekwat­ność w zakresie intelektualnych i emocjonalnych potrzeb dzieci. Sposób bycia filmowych postaci i przeżywane przygody wywołają zapewne zainteresowanie i wesołość uczestników zajęć, a co za tym idzie, pomogą w rozbudzaniu ciekawości poznawczej, rozwiązywaniu życiowych problemów, jak też rozumieniu uczuć oraz emocji własnych i osób trzecich. Powinno to sprzyjać kontynuowaniu rozpoczętego w przedszkolu procesu adaptacji do współpracy w grupie, gdzie dzieci uczą się aktyw­nego słuchania, skutecznego komunikowania, a także wzmacniają poczucie własnej wartości. Termin „przewodnik” może również odnosić się do filmu jako nośnika przekazu i dzieła wprowadzającego w świat sztuki. Zgodnie z zapisami zawartymi w podstawie programowej, jednymi z najważniejszych kompetencji zdoby­wanych przez ucznia w procesie kształcenia są te, które umożliwiają krytyczny odbiór utworów lite­rackich i innych tekstów kultury. 

 

Scenariusze lekcji  

1. Życzliwy Miś
2. Nie indycz Się, Zajączku 

Broszura

1. Przewodnicy naszego dzieciństwa

 

Praca z lekcją “Przewodnicy naszego dzieciństwa” może pomóc uczniowi rozwijać: 

• świadomość wartości uznanych przez środo­wisko domowe, szkolne, lokalne; 
• umiejętność oceny postępowania innych ludzi oraz odwoływania się w ocenie do przy­jętych zasad i wartości; 
• rozpoznawanie, rozumienie i nazywanie swoich emocji oraz uczuć innych osób; 
• umiejętność przedstawiania swych emocji i uczuć przy pomocy wypowiedzi ustnej lub artystycznych form wyrazu; 

• zdolność odczuwania więzi uczuciowej i potrzebę jej budowania; 
• umiejętność uświadamiania sobie uczuć prze­żywanych przez inne osoby z jednoczesną próbą zrozumienia, dlaczego one występują; 
• formy okazywania szacunku koleżankom, kolegom i osobom dorosłym; 
• umiejętność stawiania pytań, dostrzegania problemów, zbierania informacji potrzebnych do ich rozwiązania; 
• zdolność tworzenia relacji, współdziałania oraz współpracy; 

• poprawne posługiwanie się językiem polskim, pozwalające na samodzielną aktywność, komunikację i efektywną naukę; 
• wykorzystywanie narzędzi matematyki w życiu codziennym; 
• poszukiwanie, porządkowanie, krytyczną analizę informacji; 
• umiejętność pracy w zespole i społeczną aktywność. 

Lekcja 58 – Człowiek i świat

Filmy z lekcji “Człowiek i Świat” stanowią inspirację do refleksji na temat zjawisk związanych z rozwojem cywilizacji (technicznej), globalnych zjawisk społecznych, międzykulturowych czy wreszcie relacji międzyludzkich.

Sceny do analizy

Maszyna, reż.: Daniel Szczechura (1961)

Cyrk, reż.: Włodzimierz Haupe (1954)

 

Opracowanie: Dorota Gołębiowska

Zaproponowane w lekcji animacje pokazują różne sposoby widzenia świata i wykorzystują odmienne konwencje w jego opisywaniu (np. humor, satyra, groteska). Młodzi ludzie doskonale odnajdują się w świecie nowych technologii, chętnie i często korzystają ze zdobyczy cywilizacji, a maszyny i urządzenia są dla nich naturalnym elementem różnych dziedzin życia. Debiutancki film Daniela Szczechury Maszyna (1961), będący niezwykle trafną satyrą pokazującą fascynację człowieka technologiami, potrzebę postępu, budowania coraz to nowych maszyn i urządzeń (homo faber), może być doskonałym punktem wyjścia do rozmowy z uczniami starszych klas szkoły podstawowej na temat skutków cywilizacji, dehumanizacji niektórych dziedzin życia, wpływu technologii na człowieka itp. Wykorzystanie tego filmu pomoże stworzyć okazje dydaktyczne do rozbudzania zainteresowania zjawiskami otaczającego świata, kształtowania ciekawości poznawczej przejawiającej się w formułowaniu pytań i szukaniu odpowiedzi, wyrabiania nawyku poszerzania wiedzy, a przede wszystkim kształtowania u młodych ludzi świadomych postaw wobec świata i jego zjawisk. W lekcji CZŁOWIEK I ŚWIAT znalazł się też film poruszający niezwykle aktualny temat współistnienia ludzi różnych ras i kultur. Animacja lalkowa Cyrk (1954) w reż. Włodzimierza Haupego to ciepła, barwna, niepozbawiona humoru opowieść o pełnym poświęcenia współdziałaniu dzieci reprezentujących różne kultury i rasy, która może być doskonałą inspiracją do realizacji zajęć, warsztatów, projektów edukacyjnych mających na celu budowanie u młodych widzów postaw ciekawości świata i ludzi, otwartości na odmienność innych kultur w oparciu o ugruntowaną świadomość własnych korzeni oraz poczucie tożsamości narodowej i kulturowej.

 

Scenariusze lekcji

1. Zbudujmy sobie wielką maszynę – absurd i satyra w filmie animowanym Daniela Szczechury pt. „Maszyna”
2. Jeden za wszystkich, wszyscy za jednego

Broszura

1. Człowiek i świat

Dzięki pracy z lekcją Człowiek i Świat uczeń:

• określa tematykę oraz problematykę filmowego tekstu kultury;
• przedstawia własne rozumienie filmu i je uzasadnia;
• odnosi tematykę dzieła filmowego do własnych obserwacji i doświadczeń;
• dostrzega zalety i wady rozwoju cywilizacji technicznej;
• poznaje groteskę jako konwencję estetyczną i uzasadnia jej funkcję w danym utworze;
• odczytuje funkcje komizmu i satyry w poznanym filmie;
• rozwija swoje zainteresowania innymi kulturami;
• buduje postawę otwartości i tolerancji wobec odmienności innych ludzi (i kultur);
• świadomie odbiera film animowany, rozpoznaje techniki animacji wykorzystane w poznanym dziele;
• doskonali umiejętność komunikacji i współpracy w grupie.

Lekcja 59 – Legendy i tradycje polskie 

Współczesny świat w coraz większym stopniu pozbawiony jest trwałych punktów odniesienia – gotowych wzorców, zasad i norm postępowania. Dlatego też jednym ze sposobów budowania własnej tożsamości, tak w jej wymiarze indywidualnym, jak i społecznym, może okazać się odnajdywanie w przestrzeni kultury, w szczególności kultury tradycyjnej, dóbr duchowych pomocnych w prawidłowym kształtowaniu więzi z krajem ojczystym oraz utrwalaniu poczucia godności i dumy narodowej.

Sceny do analizy

Za króla Krakusa, reż.: Zenon Wasilewski (1947)

Pyza, reż.: Lucjan Dembiński (1959)

 

Opracowanie: Anna Kołodziejczak 

Lekcja “Legendy i tradycje polskie” powinna w sposób efektywny wspomóc nauczycieli szkół podstawowych w ich pracy pedagogiczno-wychowawczej polegającej między innymi na budowaniu przyszłości w oparciu o szacunek dla dziedzictwa narodowego, w którego poczet zaliczamy także przekazy ustne, tradycje, zwyczaje i obrzędy oraz umiejętności związane z rzemiosłem tradycyjnym. Wykorzystanie proponowanych filmów i opartych na nich scenariuszy zajęć, powinno przyczynić się również do rozbudzania u uczniów zainteresowania „skarbnicą zbiorowej pamięci”, jaką jest historia postrzegana przez pryzmat zarówno losów całej Polski, jak i przeszłości małych ojczyzn ją tworzących. Niniejsze scenariusze zostały skonstruowane w sposób umożliwiający integrację kształcenia literackiego, językowego i kulturowego, co oznacza, że kierowane są przede wszystkim do nauczycieli języka polskiego. Jednakże, LEGENDY I TRADYCJE POLSKIE mogą być wykorzystywane również przez nauczycieli innych przedmiotów (zwłaszcza historii), wprowadzających ucznia w świat szeroko rozumianej kultury i dążących do integrowania jego wiedzy z różnych dziedzin. Takie holistyczne ujęcie sprzyjać powinno wszechstronnemu i wielowymiarowemu rozwojowi dziecka oraz pomóc mu stworzyć całościowy obraz świata i kraju ojczystego, kształtować pozytywny obraz Polski oraz utrwalać więzi zarówno z małą, jak i dużą ojczyzną. Niniejsza lekcja przeznaczona jest do pracy z uczniami II etapu edukacyjnego, przede wszystkim klas IV. Ze względu na możliwości poznawcze cechujące człowieka w tej fazie rozwoju, treści nauczania zawarte w pakiecie zostały przedstawione za pomocą cyklu „obrazów”, przybliżających bohaterów narodowych oraz ludowy folklor ziem polskich, które powinny trafić do wyobraźni ucznia w tym wieku. Ponieważ czwartoklasiści są już zdolni do skupienia uwagi na przedmiocie percepcji przez czas dłuższy, w skład lekcji LEGENDY I TRADYCJE POLSKIE włączony został film, którego czas projekcji przekracza 10 minut. Metody i formy pracy zaproponowane przez autorów poszczególnych scenariuszy, w skład których wchodzą zarówno te aktywizujące, jak i klasyczne, dostosowane zostały do możliwości uczniów, tak aby wspomagać rozwój intelektualny i emocjonalny dzieci o różnych typach inteligencji. Dobór taki powinien sprzyjać również doskonaleniu umiejętności współpracy i komunikowania się, samodzielnego docierania do informacji czy wreszcie przyjmowania na siebie roli lidera. Ponieważ w wieku lat 9–10 następuje przejście na wyższy, operacyjny poziom myślenia, można już od uczniów wymagać samodzielnej pracy nad językiem i częściowego przejęcia odpowiedzialności za efekty procesu dydaktycznego. Odnosi się to między innymi do aspektów takich jak wzbogacanie zasobu słownictwa oraz przestrzeganie norm poprawnościowych. Mając na uwadze fakt, iż działania prowadzone przez ucznia powinny być przez niego dokumentowane, powinno się doskonalić również umiejętność sporządzania krótkich notatek, pomocnych w zapamiętywaniu nauczanych treści. Warto zwrócić uwagę na fakt, iż termin „tradycje polskie” zawarty w tytule le można odnosić nie tylko do treści obecnych w warstwie fabularnej i wizualnej zaproponowanych filmów, ale również do dorobku filmowego polskiej szkoły animacji w ogóle. 

Scenariusze lekcji 

1. Z Pyzą poznajemy Polskę
2. Opowieść o szewczyku skubie, który Smoka pokonał 

Broszura

1. Legendy i tradycje polskie

Dzięki pracy z lekcją “Legendy i tradycje polskie” uczeń: 

• zapoznaje się z ważnymi elementami polskiego dziedzictwa kulturowego; 
• poznaje życie kulturalne różnych regionów Polski; 
• uczy się szacunku dla przeszłości i spuścizny kulturowej jako podstawy tożsamości narodowej; 
• rozwija zdolności rozumienia różnych tekstów kultury; 
• doskonali kompetencje w zakresie świadomego odbioru dzieła filmowego;
• rozpoznaje, do jakiego gatunku przynależy dany utwór oraz wskazuje jego cechy; 
• opowiada o poznanym tekście, omawiając między innymi elementy świata przedstawionego; 
• określa tematykę oraz problematykę utworu; 
• wskazuje w utworze bohaterów głównych i drugoplanowych oraz określa ich cechy; 
• rozpoznaje fikcję w utworze filmowym; 
• nazywa wrażenia, jakie wzbudza w nim dany tekst kultury; 
• opowiada o wydarzeniach fabuły; 
• rozróżnia synonimy, antonimy, rozumie ich funkcje w tekście i stosuje we własnych wypowiedziach. 

Lekcja 60 – Najważniejsze są reguły?

Lekcja “Najważniejsze są reguły?”, adresowana do najmłodszych uczniów (I etap edukacji), wyróżnia się szczególnymi walorami dydaktycznymi. Odpowiednio wykorzystana na pewno będzie wspierała nauczycieli kształcenia wczesnoszkolnego w osiąganiu ważnych celów edukacyjnych.

Sceny do analizy

Maluch, reż.: Lucjan Dembiński 

Nie drażnić lwa, reż.: Tadeusz Wilkosz 

 

Opracowanie: Danuta Górecka

Dzięki zawartym w lekcji filmom i materiałom metodycznym nauczyciel może zaproponować swoim podopiecznym wartościowe zajęcia, które uświadomią uczniom, jak istotną rolę w życiu społecznym odgrywają normy i zasady. Dzieci, aby właściwie funkcjonować w swoim środowisku (w rodzinie, w szkole, klasie, grupie rówieśniczej), muszą poznać reguły rządzące światem, w którym żyją, zrozumieć, że porządkują one ich życie, dają poczucie bezpieczeństwa i w dużej mierze wpływają na ich kontakty z innymi ludźmi. Dzieci powinny dostrzec, że reguły nie są sztywnymi, rygorystycznymi ustaleniami wymyślonymi po to, by ograniczać czyjąś wolność, zakłócać rozwój, utrudniać życie. Najbliższe otoczenie uczniów pełne jest przydatnych zasad – dzieci muszą je znać i stosować, aby uprawiać jakąś dyscyplinę sportową, uczestniczyć w zabawach, bezpiecznie przejść przez jezdnię itp. Normy postępowania na pewno stanowią pewne utrudnienie, stosowanie się do nich od każdego wymaga wysiłku, ale jak wyglądałoby życie człowieka w świecie, w którym przestałyby obowiązywać? Warto o tym z uczniami porozmawiać, uświadomić im, że to dzięki zasadom wiemy, jak zachowywać się w różnych sytuacjach, że przestrzeganie norm pomaga nam budować relacje z innymi, a lekceważenie reguł może zakończyć się prawdziwą katastrofą, co w zabawny sposób zostało ukazane w filmach zawartych w lekcji. Ważne jest również, aby dzieci zrozumiały, że one także mają wpływ na obowiązujące w ich środowisku reguły, mogą je tworzyć i zmieniać. Zdarzają się przecież takie sytuacje, w których wypracowane strategie postępowania dezaktualizują się i zaczynają przeszkadzać. Być może przyjęte zasady są zbyt surowe lub zbyt sztywne, nie przystają już do rzeczywistości, w której funkcjonuje klasa i nie tylko nie pomagają w rozwiązywaniu konfliktów, ale wręcz tworzą nowe. Czasami reguł jest zbyt dużo i są one tak szczegółowe, że dzieci nie mogą ich zapamiętać i mają trudności z ich stosowaniem. Warto wtedy porozmawiać z uczniami o tym, kto tworzy reguły, w jakiej sytuacji można je zmienić i co zrobić, aby obowiązujące zasady były odpowiedzią na potrzeby grupy i przyczyniały się do rozwoju każdego z jej uczestników. Lekcja “Najważniejsze są reguły?” może być dla nauczycieli źródłem dydaktycznej inspiracji. Wykorzystanie filmu w procesie kształcenia nie tylko ożywi szkolne zajęcia, ale pozwoli w atrakcyjny dla dzieci sposób wdrażać wybrane treści kształcenia (przede wszystkim z zakresu edukacji społecznej), zapisane w Podstawie programowej dla klas I–III szkoły podstawowej.

 

Broszura

1. Najważniejsze rą reguły

 

Dzięki pracy z lekcją “Najważniejsze są reguły?” uczeń:

• słucha z uwagą wypowiedzi nauczyciela, innych osób z otoczenia, w różnych sytuacjach życiowych, wymagających komunikacji i wzajemnego zrozumienia; okazuje szacunek wypowiadającej się osobie;
• wypowiada się w formie uporządkowanej i rozwiniętej na tematy związane z przeżyciami, zadaniem, sytuacjami szkolnymi, lekturą czy wydarzeniem kulturalnym;
• identyfikuje się z grupą społeczną, do której należy: rodzina, klasa w szkole, drużyna sportowa, społeczność lokalna, naród; respektuje normy i reguły postępowania w tych grupach;
• przyjmuje konsekwencje swojego uczestnictwa w grupie i własnego w niej postępowania w odniesieniu do przyjętych norm i zasad;
• wchodzi w relacje z innymi osobami (rówieśnikami, nauczycielami), szanując to, co jest wartością dla nich i nazywając to, co jest wartością dla niego;
• naśladuje i przyjmuje jako własne zachowania dobre na podstawie doświadczeń ze świata realnego oraz przykładów płynących z tekstów literackich, filmów i innych źródeł;
• przestrzega zasad obowiązujących we wspólnocie osób, której jest członkiem.